Zakres zastosowania „fikcji doręczeń” przed zmianami
Do czasu wejścia w życie ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, fikcja doręczeń dotyczyła jednakowo osób prawnych, tzw. ułomnych osób prawnych oraz osób fizycznych. Jednym z jej głównych celów była obrona wierzycieli przed zaniedbaniem przez dłużnika obowiązku zawiadomienia o każdorazowej zmianie miejsca zamieszkania lub adresu, a w efekcie niemożnością doręczenia pozwu[1]. Podstawę do uznania pisma procesowego za doręczone stanowił art. 139 § 3 KPC. Po podwójnym awizowaniu sąd pozostawiał pismo w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia.
Często zdarzały się sytuacje, że dłużnik dowiadywał się o toczącym się przeciwko niemu postępowaniu sądowym dopiero po wielu latach, gdy wierzyciel skierował sprawę do egzekucji, na skutek dokonanych zajęć majątkowych przez komornika sądowego. Intencją ustawodawcy była ochrona dłużników właśnie przed tego typu sytuacjami. Niejednokrotnie, na wniosek dłużnika, dochodziło do uchylenia zarządzenia o uznaniu doręczenia odpisu pozwu i nakazu zapłaty za skuteczne i kontynuacji procesu, nawet pomimo tego, że należność skutecznie wyegzekwowano. Generowało to także dodatkowy problem, którą ze stron winny obciążać koszty komornicze.
„Fikcja doręczeń” po nowelizacji z sierpnia 2019 r.
Od 21 sierpnia 2019 roku fikcja doręczeń przewidziana w art. 139 § 3 KPC została ograniczona jedynie do podmiotów wpisanych do Krajowego Rejestru Sądowego, likwidatorów, prokurentów, członków organów lub osób uprawnionych do powołania zarządu. Oznacza to, że poprzednia procedura dalej ma zastosowanie w przypadku wyżej wskazanych podmiotów.
W stosunku do osób fizycznych możliwość uznania pisma za doręczone po dwukrotnym awizowaniu została zniesiona. Przepisy nie przewidują także fikcji doręczeń dla osób fizycznych wpisanych do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej[2]. W obu przypadkach, w razie braku skutecznego doręczenia, sąd zobowiązuje powoda do doręczenia pisma procesowego za pośrednictwem komornika sądowego.
Doręczenia pism procesowych za pośrednictwem komornika
Wprowadzony w ww. nowelizacji KPC art. 1391 § 1 stanowi, iż po dwukrotnej nieskutecznej próbie doręczenia sąd zobowiązuje powoda, aby doręczył pismo procesowe za pośrednictwem komornika sądowego. Alternatywnie można też wskazać sądowi aktualny adres pozwanego lub dowód, że pozwany przebywa pod adresem wskazanym w pozwie. Strona powodowa ma na te czynności zaledwie 2 miesiące od chwili doręczenia zobowiązania sądu, pod rygorem zawieszenia postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 KPC, a następnie umorzenia zgodnie z art. 182 KPC. W przypadku umorzenia postępowania pozew nie wywołuje skutków prawnych, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa, w szczególności w postaci przerwy w biegu przedawnienia roszczenia.
Procedurę doręczeń za pośrednictwem komornika określa art. 3 ust. 4 pkt 1 oraz art. 3a ustawy z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych. Pisma kierujemy do komorników właściwych ze względu na rewir, którzy powinni podjąć próbę doręczenia w terminie 14 dni. Koszty stałe, określone w ustawie z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych za zlecenie wynoszą 60 zł. Doliczone mogą być także zryczałtowane koszty 20 zł za dojazd, jeżeli wskazane we wniosku miejsce znajduje się minimum 10 km od kancelarii komornika sądowego[3].
Skuteczność doręczeń jest w praktyce niewielka, komornik ma bowiem ograniczone możliwości. Wprawdzie art. 3a ust 3 ustawy o komornikach sądowych przewiduje możliwość uznania pisma za doręczone, po pozostawieniu w skrzynce pocztowej adresata zawiadomienia o podjętej próbie doręczenia wraz z informacją o możliwości odbioru pisma w kancelarii komornika oraz pouczeniem. Warunkiem jest jednak ustalenie, że pozwany faktycznie zamieszkuje pod wskazanym adresem. Sądy jednak często nie uznają za udowodnione twierdzeń komornika, że strona faktycznie mieszka pod wskazanym adresem pomimo np. przeprowadzonego wywiadu środowiskowego z sąsiadami. Bez jednoznacznego dowodu, np. podpisu członka rodziny czy dorosłego domownika na protokole doręczenia, sąd może nie uznać pisma procesowego za skutecznie doręczone[4].
Czynności zmierzające do ustalenia aktualnego adresu
W przypadku braku skutecznego doręczenia powód może, na podstawie art. 3 ust. 4 pkt 1a w zw. z art. 3b wspomnianej ustawy, złożyć wniosek o ustalenie aktualnego adresu zamieszkania. Opłata stała od wniosku o podjęcie ww. czynności wynosi 40 złotych. Dodatkowo należy liczyć się z kosztami za korespondencję czy za udostępnienie danych przez instytucje, do których zwróci się komornik sądowy.
Komornik wystosowuje wówczas zapytania do organów podatkowych, organów rentowych, banków czy spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych. Jeżeli dojdzie do ustalenia innego adresu, powód może powtórnie złożyć wniosek do komornika sądowego o doręczenie lub odesłać korespondencję ze wskazaniem przedmiotowego adresu do sądu, który podejmie ponowną próbę doręczenia korespondencji, co jest bardziej ekonomiczne dla powoda z uwagi na brak konieczności ponoszenia dalszych kosztów.
W praktyce odesłanie korespondencji do sądu nawet z zachowaniem 2 miesięcznego terminu nie chroni wierzyciela przed zawieszeniem postępowania, jeżeli ustalony adres okaże się ponownie nieaktualny. W takiej sytuacji powodowi pozostanie złożenie wniosku o wyznaczenie kuratora[5], co może być nieekonomiczne zwłaszcza przy niskiej wartości przedmiotu sporu. Problematyczne są także sytuacje, w których komornikowi nie uda się ustalić adresu zamieszkania, a także gdy komornik ustali adres analogiczny jak ten podany w pozwie. Warto, aby wierzyciel próbował poszukiwać adresu dłużnika również we własnym zakresie, np. w przypadku obcokrajowców przez złożenie wniosku do Urzędu Wojewódzkiego.
Fikcja doręczeń w elektronicznym postępowaniu upominawczym
Wyjątkiem od reguły jest istnienie „fikcji doręczeń” w elektronicznym postępowaniu upominawczym, w którym nie ma zastosowania art. 1391 § 1 KPC. Zgodnie z art. 50534 § 1 KPC, jeżeli pozwany nie odebrał nakazu zapłaty, a w sprawie nie doręczono mu żadnego pisma w sposób przewidziany w art. 131–138 KPC i nie ma zastosowania art. 139 § 2 i 3 KPC lub inny przepis szczególny przewidujący skutek doręczenia, nakaz zapłaty uznaje się za doręczony, o ile adres, pod którym pozostawiono zawiadomienia, jest zgodny z adresem ujawnionym w rejestrze PESEL[6]. Jeżeli taki nie widnieje w bazie, wierzyciel w terminie miesiąca winien wskazać aktualny adres na terytorium Polski pod rygorem uchylenia nakazu zapłaty.
Jest to zatem zarówno ułatwienie, jak i zachęta do korzystania z elektronicznego postępowania upominawczego.
Podsumowanie
Podsumowując, po ponad roku obowiązywania przepisów o tzw. doręczeniach komorniczych widać wyraźnie, że nowe przepisy spowodowały wydłużenie postępowań sądowych oraz zwiększyły znacznie ich koszty, co jest dużym problemem dla wierzycieli. Bardzo często zarówno próba doręczenia, jak i ustalenia nowego adresu, kończą się niepowodzeniem, co w efekcie powoduje zawieszenie, a następnie umorzenie postępowania i niemożność uzyskania od pozwanego zwrotu kosztów poniesionych z tytułu doręczenia komorniczego. Dodatkowo termin 2 miesięcy jest stosunkowo krótki i niejednokrotnie jest niewystarczający do zakończenia czynności ustalenia nowego adresu.
Zawieszenie na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 KPC jest fakultatywne i sądy nie zawsze korzystają z niego od razu po upływie terminu 2 miesięcy. Dodatkowo od indywidualnej interpretacji sądu będzie zależało, czy komornik skutecznie potwierdził adres podczas próby doręczenia, a także, czy na podstawie wyciągów danych z innych instytucji skutecznie wykazano, że podany adres jest aktualny.
Wydaje się, że najkorzystniejszym rozwiązaniem byłoby przywrócenie na pewnym etapie fikcji doręczeń przez ustawodawcę – co pozwoliłoby na ochronę w równym stopniu interesów wierzycieli i dłużników. Na chwilę obecną nawet w sytuacji potwierdzenia przez komornika adresu dzięki danym z banków, Urzędów Skarbowych czy ZUS, nie ma podstawy prawnej pozwalającej przyjąć fikcję doręczeń i tylko od swobodnej decyzji sądu zależy, czy zgromadzony materiał dowodowy uzna za wystarczający do wykazania, że pozwany faktycznie pod danym adresem przebywa. Analogicznie w przypadku niemożliwości ustalenia miejsca zamieszkania w grę powinno wchodzić uznanie pism za doręczone. Aktualnie dłużnik przez uchylenie się od odbioru korespondencji może skutecznie tamować wyegzekwowanie roszczeń.
Pomimo wielu mankamentów omawianego rozwiązania należy wspomnieć także o korzyściach. Fikcja doręczeń nie zawsze oznaczała pewność uzyskania tytułu wykonawczego, przykładowo w przypadku awiza z informacją o wyprowadzce postępowanie było zawieszane, a następnie umarzane. Obecnie, w przypadku legalnego zatrudnienia adresata nie powinno być większych problemów z ustaleniem jego miejsca zamieszkania poprzez informację z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych czy Urzędu Skarbowego.
_______
Może zainteresować Ciebie także:
- Pisemne zeznania świadków w postępowaniu cywilnym
- Cesja wierzytelności w toku postępowania sądowego i egzekucyjnego
Jeśli masz pytania, zapraszamy do kontaktu: m.lasota@dsk-kancelaria.pl
_______
[1] Pietrzkowski H., Czynności procesowe zawodowego pełnomocnika w sprawach cywilnych, WK 2017.
[2] Gil Izabella (red.), Regulacje służące usprawnieniu cywilnego postępowania rozpoznawczego, WKP 2020.
[3] Świeczkowska-Wójcikowska M. (red.), Świeczkowski J. (red.), Komentarz do ustawy o komornikach sądowych, [w:] Ustawa o komornikach sądowych. Ustawa o kosztach komorniczych. Kodeks Etyki Zawodowej Komornika Sądowego. Komentarz WKP 2020
[4] patrz postanowienie Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 23 lutego 2021 r. (sygn. akt I ACz 254/20) i postanowienie Sądu Rejonowego w Szczytnie z dnia 15 października 2020 r. (sygn. akt I C 10/20)
[5] Manowska Małgorzata (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Art. 1-477(16), wyd. IV
[6] Pietrzkowski H., Metodyka pracy sędziego w sprawach cywilnych Pietrzkowski Henryk, Metodyka pracy sędziego w sprawach cywilnych, WKP 2021