Umowa o zakazie konkurencji stanowi użyteczny instrument ochrony pracodawcy przed prowadzącymi konkurencyjną działalność pracownikami, pozwalając na dochodzenie od nich odszkodowania. Aby umowa ta mogła spełnić swoją rolę konieczne jest prawidłowe skonstruowanie jej postanowień oraz świadomość zakresu ochrony, którą zapewnia.

Obowiązek powstrzymania się przez pracownika od działalności konkurencyjnej wynika z zasady lojalności pracownika w stosunku do pracodawcy oraz z obowiązku dbania o dobro zakładu pracy. Niezależnie od tego obowiązku, który dotyczy wszystkich pracowników, strony umowy o pracę mogą we własnym zakresie uregulować kwestię zakazu konkurencji w umowie o zakazie konkurencji. Z punktu widzenia pracodawcy istotną zaletą zawarcia takiej umowy  jest to, że w przypadku powstania szkody będącej skutkiem jej naruszenia może on dochodzić od pracownika naprawienia tej szkody.

W artykule omówiona zostanie umowa o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy 1. Należy wskazać, że funkcjonuje również umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy.

UMOWA DOTYCZĄCA ZAKAZU PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI KONKURENCYJNEJ

W umowie o zakazie konkurencji pracownik zobowiązuje się, że nie będzie prowadził działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczył pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność. Umowa o zakazie konkurencji powinna zostać zawarta w formie pisemnej, a także określać rodzaj działalności konkurencyjnej oraz terytorium, którego dotyczy. Zapisy dotyczące zakazu konkurencji mogą stanowić część umowy o pracę. W takim przypadku nieważność umowy o zakazie konkurencji nie wpływa na ważność umowy o pracę. Prawidłowe skonstruowanie umowy o zakazie konkurencji ma podstawowe znaczenie dla skuteczności ochrony pracodawcy. Ewentualne błędy w jej konstrukcji mogą uniemożliwić dochodzenie odszkodowania od pracownika, który naruszył zakaz konkurencji.

PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI PRACOWNIKA

Dla stwierdzenia czy pracownik naruszył zakaz konkurencji kluczowe znaczenie ma określenie zakresu działalności pracodawcy. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego obowiązkom wynikającym z umowy o zakazie konkurencji uchybia bowiem jedynie taka działalność pracownika, która jest przez niego rzeczywiście prowadzona, adresowana do tego samego kręgu odbiorców i która choćby częściowo pokrywa się z działalnością pracodawcy i realnie zagraża jego interesom 2

Samo stwierdzenie naruszenia przez pracownika postanowień wiążącej strony ważnej umowy o zakazie konkurencji nie wystarczy jednak, aby pracodawca mógł się domagać od pracownika odszkodowania z tytułu naruszenia zakazu konkurencji. Konieczne jest także wykazanie, że:

  • naruszenie postanowień tej umowy było zawinione przez pracownika,
  • po stronie pracodawcy wystąpiła szkoda,
  • a pomiędzy tą szkodą a naruszeniem zakazu konkurencji wystąpił związek przyczynowy.

Co istotne pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda. Szkoda ta nie obejmuje spodziewanych korzyści, których pracodawca nie uzyskał w następstwie złamania zakazu konkurencji.

WYSOKOŚĆ ODSZKODOWANIA

Pracownik może naruszyć zakaz konkurencji zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie. Okoliczność ta ma znaczenia dla zakresu potencjalnej odpowiedzialności materialnej pracownika za szkodę. W przypadku nieumyślnego naruszenia zakazu konkurencji wysokość odszkodowania nie może przekroczyć kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia pracownika. W sytuacji natomiast gdy pracownik zakaz ten naruszy umyślnie jest zobowiązany do naprawienia szkody w pełnej wysokości.

***

1 art. 1011 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U.2016.1666)

2 wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2008 r., sygn. akt I PK 27/08