Ustawa z 8 marca 2013 roku o terminach zapłaty w transakcjach handlowych umożliwiła dochodzenie od kontrahentów ryczałtowej rekompensaty kosztów odzyskiwania należności. W praktyce oznacza to, że opóźnienie w płatności należności wynikających z transakcji handlowych, uprawnia wierzyciela do dochodzenia wyżej wymienionego odszkodowania. Celem regulacji jest zapewnienie płynności obrotu gospodarczego, zapobieganie opóźnieniom płatniczym oraz motywowanie do terminowej płatności należności.

Zakres przedmiotowy i podmiotowy stosowania ustawy

Przepisy ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. z 2016 poz. 684 t.j., dalej: t.h.) stosuje się do transakcji handlowych, których stronami są: przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 roku – Prawo przedsiębiorców, podmioty obowiązane do stosowania ustawy z dnia 29 stycznia 2004 roku – Prawo zamówień publicznych, osoby wykonujące wolne zawody, oddziały i przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych, a także inni przedsiębiorcy, wskazani wprost w przepisach ustawy. Przez transakcję handlową rozumie się natomiast umowę, której przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli wymienione powyżej strony zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością.

Wobec braku definicji pojęć „dostawa towaru” i „świadczenie usługi”, w toku rozpatrywania spraw przez sądy powszechne, pojawiały się wątpliwości czy do umów najmu znajdują zastosowanie omawiane regulacje. Najmu nie można bowiem uznać za towar ani za usługę.  Aktualna pozostaje teza przedstawiona przez Sąd Najwyższy na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, zgodnie z którą przepisy tej ustawy miały zastosowanie do umowy zawieranej w obrocie, spełniającej warunki uznania jej za transakcję handlową, której przedmiotem jest odpłatne dostarczenie towaru lub odpłatne świadczenie usług, jeżeli strony zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością gospodarczą. Zakres pojęcia umowy o świadczenie usług obejmuje umowy zlecenia, umowy o dzieło. Przy przyjęciu, że celem ustawy jest szeroka ochrona wierzyciela pojęcie umów o świadczenie usług obejmuje także umowy o czasowe korzystanie z rzeczy, np. najmu, dzierżawy, które w ścisłym znaczeniu nie są umowami o świadczenie usług1.

Instrumenty dyscyplinujące strony transakcji handlowych

W przypadku, gdy wierzyciel spełnił swoje świadczenie i nie otrzymał zapłaty w terminie określonym w umowie, wierzycielowi – bez wezwania- przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych. Wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych jest równa sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i ośmiu punktów procentowych (aktualnie 9,5 % w skali roku).

Innym, ale wciąż mniej popularnym instrumentem jest przewidziana w art. 10 ust. 1 t.h. możliwość dochodzenia od dłużnika równowartości kwoty 40 euro przeliczonej na złote według średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne, stanowiącej rekompensatę za koszty odzyskiwania należności. Jeśli koszty odzyskania należności przekroczą wspomnianą kwotę, wierzyciel może dochodzić zwrotu kosztów w wysokości przewyższającej.

Możliwość dochodzenia rekompensaty

Roszczenie o zapłatę kwoty 40 euro powstaje co do zasady po upływie terminu zapłaty należności, gdy wierzyciel spełnił swoje świadczenie i nie otrzymał umówionej zapłaty. Ustawodawca nie przewidział żadnych dodatkowych warunków, które trzeba spełnić, by móc obciążyć dłużnika kosztami dochodzenia należności.

Wierzyciel jest uprawniony do naliczenia kwoty 40 euro już na etapie windykacji przedsądowej. W przypadku zalegania z płatnościami kilku faktur, dopuszczalne jest dochodzenie rekompensaty za koszty odzyskiwania należności od każdej z nich.

Należy jednak mieć na względzie, że w przypadku skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego kwota dochodzona z tytułu rekompensaty powinna zostać doliczona do wartości przedmiotu sporu, co może mieć wpływ na wysokość kosztów sądowych.

Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego2 rekompensata za koszty odzyskiwania należności w wysokości 40 euro przysługuje wierzycielowi bez konieczności wykazania, że koszty te zostały poniesione. Powyższe nie wyklucza jednak możliwości badania przez sąd orzekający w danej sprawie czy wierzyciel, dochodząc rekompensaty, nie nadużył przyznanego mu prawa (art. 5 k.c.). Możliwa jest więc sytuacja, w której sąd rozpatrujący sprawę uzna, że w zaistniałych okolicznościach zasądzenie na rzecz wierzyciela ryczałtowej rekompensaty za koszty dochodzenia należności, pozostawać będzie w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego i stanowić będzie nadużycie prawa podmiotowego.

***

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 06 sierpnia 2015r. w sprawie o sygn. akt V CSK 668/14.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2015r. w sprawie o sygn. akt III CZP 94/15.