Odbiór robót budowlanych – problemy praktyczne

Odbiór robót budowlanych jako ustawowy obowiązek inwestora

Zgodnie z art. 647 kodeksu cywilnego, przez umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu, oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia.

W orzecznictwie słusznie przyjmuje się, że odbiór robót jest elementem przełomowym w stosunkach pomiędzy stronami umowy o roboty budowlane, gdyż z jednej strony potwierdza wykonanie zobowiązania i otwiera wykonawcy prawo do żądania wynagrodzenia, bądź wskazuje na jego niewykonanie lub nienależyte wykonanie w całości lub w części wobec istnienia wad i rodzi odpowiedzialność za wady ujawnione przy odbiorze, a z drugiej strony wyznacza początek biegu terminów rękojmi za wady¹.

W przepisach obowiązek inwestora w zakresie dokonania odbioru robót, został jednak sformułowany w sposób bardzo ogólny. Kluczowe jest więc uregulowanie kwestii związanych z procedurą odbiorową w umowie pomiędzy inwestorem a wykonawcą. W obrocie powszechnie przyjęto, iż odbiór robót powinien zostać potwierdzony w protokole odbioru podpisanym przez obie strony. Dokonanie wszystkich czynności formalnych związanych z odbiorem robót, powinno być istotne dla obu stron umowy, często jednak zdarza się, że to głównie w interesie wykonawcy pozostaje uzyskanie podpisanego przez inwestora protokołu odbioru robót.

Odbiór robót, a możliwe kwestie sporne

Odbiór robót pozostaje obowiązkiem inwestora, trzeba jednak zauważyć, że dokonanie tej czynności aktualizuje  również inne obowiązki wobec stron umowy. Należałoby tu zwrócić uwagę przede wszystkim na zapłatę przez inwestora wynagrodzenia na rzecz wykonawcy, a po stornie wykonawcy rozpoczęcie biegu rękojmi i gwarancji. Czynności odbiorowe mogą również prowadzić do powstania wielu sporów, których katalog może okazać się bardzo obszerny. W praktyce, spory najczęściej dotyczą odmowy podpisania protokołu odbioru robót budowlanych przez inwestora – który może być również punktem wyjścia do zawiązania sporu, dotyczącego terminowości wykonania prac przez wykonawcę i naliczenia ewentualnych kar umownych, stwierdzenia wad wykonanych robót, a tym samym również odmowy zapłaty wynagrodzenia lub zwolnienia zabezpieczenia należytego wykonania umowy. 

Odmowa podpisania protokołu odbioru robót przez inwestora, a wymagalność wynagrodzenia wykonawcy

W umowach o roboty budowlane powszechnie stosowane są postanowienia, z których wynika, że wykonawca może ubiegać się o zapłatę należnego mu wynagrodzenia dopiero po dokonaniu odbioru robót, potwierdzonego protokołem podpisanym przez obie strony.

Moment powstania wymagalności wynagrodzenia należnego wykonawcy nie jest jednak tak oczywistą kwestią, kiedy inwestor odmawia podpisania protokołu odbioru robót bez realnej przyczyny. Trzeba bowiem zauważyć, iż wydanie prac leży po stronie wykonawcy, a konsekwencją oddania prac powinien być ich odbiór przez inwestora. Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy inwestor odmawia wykonania formalnych czynności odbiorowych w postaci podpisania protokołu, rozpoczynając jednocześnie korzystanie z efektu oddanych prac, co uzasadnia domniemanie, że faktyczny odbiór robót miał miejsce, a odmowa podpisania protokołu pozostaje próbą odsunięcia w czasie momentu zapłaty należnego wynagrodzenia na rzecz wykonawcy.

Zgodnie z ugruntowanym w orzecznictwie zarówno sądów powszechnych, jak i Sądu Najwyższego poglądem, odmowa odbioru robót budowlanych jest uzasadniona w przypadku, gdy ich przedmiot został wykonany niezgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej – można bowiem wtedy stwierdzić, że wady wykonanych robót są wadami istotnymi, a tym samym, że obiekt nie nadaje się do użytkowania. 

W przypadku, gdy powołane wyżej przesłanki, uzasadniające odmowę dokonania odbioru robót nie wystąpiły, wykonawca celem zabezpieczenia swoich interesów, powinien sporządzić jednostronny protokół „odbioru” robót oraz wystąpić o zapłatę należnego wynagrodzenia. W podobnych sporach sądy uznawały powyższy pogląd za słuszny, twierdząc, że wykonawcy przysługuje wynagrodzenie nawet jeżeli zlecający nie dokonał odbioru, ale uchylił się od tego obowiązku bezpodstawnie². Sąd Najwyższy wyraził nawet pogląd, że inwestor ma obowiązek odbioru obiektu niezależnie od stwierdzonych wad³. 

Powołane stanowisko Sądu Najwyższego należy uznać za słuszne również przez wzgląd na fakt, że ewentualne wady wykonanych robót powinny być usuwane w oparciu o realizację obowiązków wynikających z rękojmi i gwarancji, których bieg rozpoczyna się co do zasady po dokonaniu odbioru robót. Inwestor nie może więc uzależniać dokonania zapłaty wynagrodzenia należnego wykonawcy od braku jakichkolwiek usterek w przedmiocie robót⁴.

Wobec powyższego stwierdzić należy, że procedura odbioru robót budowlanych może generować wiele sporów pomiędzy uczestnikami procesu inwestycyjnego. Eksperci DSK Kancelaria doradzają swoim Klientom w podobnych sprawach.

Kontakt: 

Marta Dziewulska: m.dziewulska@dsklegal.pl

***

 ¹ Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 lutego 2000 r. I ACa 1027/99

 ² Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 22 września 2016 r., I ACa 1009/15

 ³ Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 1997 r., II CKN 28/97; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2004 r., I CK 24/03

 ⁴ Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2012 r., II CSK 84/12