Nowa ustawa o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych

Cel ustawy

Ustawa z dnia 1 lipca 2018 roku o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych (dalej: Ustawa) wdraża w zakresie swojej regulacji dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej 2015/2302 z dnia 25 listopada 2015 roku w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych, zmieniającą rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE oraz uchylającą dyrektywę Rady 90/314/EWG. Jak wskazywano jeszcze podczas prac nad implementowaną dyrektywą, turystyka odgrywa ważną rolę w gospodarce Unii, a zorganizowane podróże, wakacje i wycieczki stanowią ważną część rynku turystycznego.(…) Obok tradycyjnych kanałów dystrybucji coraz ważniejszym medium, za pośrednictwem którego są oferowane lub sprzedawane usługi turystyczne, stał się internet. Usługi turystyczne są łączone nie tylko w postaci tradycyjnych, wcześniej zorganizowanych imprez turystycznych, ale często w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb klienta. Wiele takich połączeń usług turystycznych albo znajduje się w tzw. „szarej strefie prawnej”, albo wyraźnie nie zostało objętych zakresem stosowania dyrektywy 90/314/EWG. Celem niniejszej dyrektywy jest dostosowanie zakresu ochrony celem uwzględnienia tych zmian, zwiększenie przejrzystości i zwiększenie pewności prawa dla podróżnych i przedsiębiorców¹.

Ustawa o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych określa m.in. warunki oferowania, sprzedaży i realizacji imprez turystycznych oraz powiązanych imprez turystycznych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a także za granicą, jeżeli umowy z podróżnymi są zawierane przez przedsiębiorców turystycznych mających siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Nakłada ona na organizatorów turystyki oraz przedsiębiorców ułatwiających nabywanie powiązanych usług turystycznych liczne obowiązki, w tym obowiązek zabezpieczenia podróżnych na wypadek swojej niewypłacalności, obowiązki informacyjne i sprawozdawcze.

Nowe definicje

Ustawa na nowo zdefiniowała m.in. pojęcie przedsiębiorcy turystycznego, imprezy turystycznej, wprowadziła pojęcie powiązanych usług turystycznych. Znacząco rozszerzyła zakres zastosowania w porównaniu do poprzedniej ustawy, zarówno w zakresie podmiotowym jak i przedmiotowym. Co istotne, ustawa obejmuje swoim zakresem również podmioty niebędące przedsiębiorcami, a trudniące się organizowaniem imprez turystycznych lub powiązanych usług turystycznych.

I tak, zgodnie z ustawą, przedsiębiorcą turystycznym jest:

– organizator turystyki, a więc podmiot, który tworzy i sprzedaje lub oferuje do sprzedaży imprezy turystyczne, bezpośrednio lub za pośrednictwem innego przedsiębiorcy turystycznego lub razem z innym przedsiębiorcą turystycznym lub też przedsiębiorca turystyczny, który przekazuje dane podróżnego innemu przedsiębiorcy turystycznemu,

• przedsiębiorca ułatwiający nabywanie powiązanych usług turystycznych,
• agent turystyczny, sprzedający lub oferujący do sprzedaży na podstawie umowy agencyjnej imprezy turystyczne utworzone przez organizatora turystyki oraz
• dostawca usług turystycznych – przedsiębiorca w myśl przepisów kodeksu cywilnego lub podmiot prowadzący działalność odpłatną.

Już na podstawie tej definicji można stwierdzić, że dla stwierdzenia, czy dany podmiot posiada status przedsiębiorcy turystycznego istotne jest kryterium przedmiotowe, a więc faktycznie prowadzona działalność.

Impreza turystyczna to natomiast połączenie co najmniej dwóch różnych usług turystycznych na potrzeby tej samej podróży lub wakacji, spełniające wskazane w ustawie dodatkowe przesłanki (w tym np. połączenie przez jednego przedsiębiorcę turystycznego czy usługi nabywane w jednym punkcie sprzedaży, wybrane zanim podróżny zgodził się dokonać zapłaty). Usługą turystyczną jest natomiast przewóz pasażerów (który należy rozumieć szeroko), zakwaterowanie w celach innych niż pobytowe i niebędące elementem usługi przewodu (a więc usługi oferowane podróżnym, które związane są z czasowym przebywaniem na ich terenie, w tym usługi hotelowe), wynajem pojazdów samochodowych lub innych pojazdów silnikowych oraz inne usługi świadczone podróżnym, które nie stanowią integralnej części wskazanych powyżej usług. W ostatniej ze wskazanych kategorii zawierać się będą m.in. wycieczki z przewodnikiem, bilety na koncert, bilety do kina, organizacja paintball’a etc.

Imprezą turystyczną będzie więc np. połączenie przewozu autokarowego i zakwaterowania czy zakwaterowanie i wynajem motocykla. Nie będzie natomiast imprezą turystyczną zakwaterowanie podczas rejsu statkiem czy przewozu kolejowego – jest to bowiem nieodłączny element usługi przewozu. Nie dojdzie do utworzenia imprezy turystycznej także wówczas, gdy połączone zostaną dwie takie same usługi turystyczne np. przelot samolotem i przejazd autokarem, wynajem samochodu i wynajem skutera czy w końcu organizacja wycieczki z przewodnikiem i wyjścia do teatru.

W ustawie wprowadzono także pojęcie powiązanych usług turystycznych przez co należy rozumieć niestanowiące imprezy turystycznej połączenie co najmniej dwóch różnych rodzajów usług turystycznych nabytych na potrzeby tej samej podróży lub wakacji, przy czym usługi te objęte są odrębnymi umowami z ich dostawcami i spełniają określone w ustawie przesłanki. Do utworzenia powiązanych usług turystycznych dojdzie np. gdy nabywając u jednego podmiotu daną usługę, np. przelot czy zakwaterowanie, umożliwia on podróżnemu nabycie dodatkowych usług – wynajem samochodu, przewóz czy inne usługi.

Wyłączenia

Z zakresu zastosowania Ustawy wyłączone zostały:

• imprezy turystyczne lub powiązane usługi turystyczne trwające krócej niż 24 godziny,
• imprezy turystyczne oraz powiązane imprezy turystyczne, które są oferowane oraz których zamawianie i realizowanie jest ułatwione okazjonalnie, na zasadach niezarobkowych i wyłącznie ograniczonej grupie podróżnych (przy czym wszystkie te trzy przesłanki powinny zostać spełnione łącznie, w przeciwnym wypadku ustawa znajdzie zastosowanie) oraz
• imprezy turystyczne oraz powiązane usługi turystyczne nabywane na podstawie umowy generalnej o organizowanie podróży służbowych.

O ile jasne pierwsze ze wskazanych kryteriów – ograniczenie czasowe trwania imprezy turystycznej lub powiązanych usług turystycznych, na tle pozostałych wyłączeń ustawowych powstają liczne wątpliwości.

Co było podnoszone już na etapie prac nad Ustawą, przewidziane w Ustawie kryteria wyłączeń są niedookreślone, nie zawierają jasnych i jednoznacznych przesłanek do zakwalifikowania określonej sytuacji do danej kategorii. W szczególności, w ustawie nie zostały  zdefiniowana pojęcia jak „podróże służbowe” (w szczególności w zakresie podmiotowym) czy „umowa generalna” w zakresie chociażby formy. Nie określono co ustawodawca rozumie pod pojęciem „okazjonalnie” czy w końcu „ograniczona grupa osób”. Pojęcia te nie są również zdefiniowane w implementowanej dyrektywie.

Jak wskazywano w cytowanym już powyżej stanowisku Rady UE, Większość podróżnych nabywających imprezy turystyczne lub powiązane usługi turystyczne to konsumenci w rozumieniu unijnego prawa konsumentów. Nie zawsze jest przy tym łatwo odróżnić konsumentów od przedstawicieli małych przedsiębiorstw lub osób prowadzących działalność zawodową, które rezerwują podróże w związku ich działalnością gospodarczą lub zawodową za pośrednictwem tych samych kanałów rezerwacji, jakie wykorzystują konsumenci. Tacy podróżni często wymagają podobnego poziomu ochrony. Z drugiej strony istnieją także przedsiębiorstwa lub organizacje, które organizują własne podróże na podstawie umowy ogólnej, często obejmującej organizację wielu podróży w określonym czasie, zawartej przykładowo z biurem podróży. Ten ostatni przypadek organizowania podróży nie wymaga takiego poziomu ochrony, jaki przewiduje się dla konsumentów. Dlatego też niniejsza dyrektywa powinna mieć zastosowanie do osób podróżujących służbowo, w tym przedstawicieli wolnych zawodów lub osób samozatrudnionych, lub innych osób fizycznych, w przypadku gdy podróż nie jest organizowana na podstawie umowy ogólnej. W celu uniknięcia nieporozumień w związku z definicją pojęcia „konsumenta” używaną w innych przepisach Unii osoby objęte ochroną na podstawie niniejszej dyrektywy należy określać jako „podróżnych”.

W związku z powyższym może się okazać, że organizując podróż służbową dla współpracownika czy partnera handlowego, z którym przedsiębiorcę łączy umowa cywilnoprawna, lub zapraszając takie osoby na wydarzenie organizowane dla pracowników które spełnia kryteria ustawowe, przedsiębiorca nie działający w ogóle w branży turystycznej staje się organizatorem turystyki.

Przechodząc do kolejnego kryterium wyłączenia zastosowania ustawy, wskazywano, że okazjonalnie oferowane ograniczonej grupie podróżnych imprezy turystyczne lub powiązane usługi turystyczne, organizowane w celach niezarobkowych (…) mogą obejmować na przykład wycieczki organizowane nie częściej niż kilka razy w roku przez organizacje charytatywne, kluby sportowe lub szkoły dla ich członków, które nie są oferowane ogółowi społeczeństwa. Odpowiednie informacje na temat tego wyłączenia powinny być dostępne publicznie, by przedsiębiorcy i podróżni byli prawidłowo poinformowani, że te imprezy turystyczne lub powiązane usługi turystyczne nie są objęte zakresem stosowania niniejszej dyrektywy².

Podejmując próbę zdefiniowania zawartych w tym wyłączeniu pojęć, można więc stwierdzić, że wskazując na „ograniczoną grupę podróżnych” ustawodawca nie miał na myśli ograniczenia ilościowego ale pewne wyodrębnienie strukturalne i wykazywalne – np. członkowie go lub uczniowie danej szkoły. „Okazjonalnie” znaczna natomiast nie częściej niż kilka razy w roku, a więc, posiłkując się definicją zaimka „kilka”, liczba to powinna być mniejsza niż 10.

Do powstania imprezy turystycznej lub powiązanych usług turystycznych nie dojdzie także w przypadku, gdy pomimo spełnienia przesłanek ustawowych i połączenia nie więcej niż usługi turystycznej spośród usług przewozu, zakwaterowania lub wynajmu samochodów z jedną lub kilkoma „innymi” usługami turystycznymi, jeżeli ich wartość stanowi mniej niż 25 % łącznej wartości połączonych usług turystycznych i nie są reklamowane ani nie stanowią istotnego elementu tego połączenia lub zostały wybrane lub nabyte po rozpoczęciu realizacji usługi turystycznej przewozu, zakwaterowania lub wynajmu pojazdu.

Wiele niewiadomych – co to oznacza w praktyce

Stosując ustawę przedsiębiorcy i nie tylko – ustawa dotyczy przecież także podmiotów niebędących przedsiębiorcami – staną przed koniecznością dokonywania samodzielnej interpretacji przepisów ustawy. Podkreślić należy, ze ustalenie statusu danego podmiotu jest kluczowe z uwagi na nałożone ustawą wymagania i obowiązki. Przedsiębiorca będzie musiał zdecydować też, które z organizowanych przez niego imprez lub świadczonych usług będą podlegać pod ustawę, a które nie. Dotknie to w szczególności hotele, podmioty organizujące konferencje, wyjazdy służbowe oraz agencje eventowe.

Podmioty, które do tej pory nie były uważane za organizatorów turystyki lub przedsiębiorców ułatwiających nabywanie powiązanych usług turystycznych i nie spełniające odpowiednich warunków, czeka konieczność reorganizacji prowadzonej działalności w celu dostosowania jej do ustawowych wymagań i obowiązków. Jednocześnie aktualizuje się też obowiązek wpisu do Centralnej Ewidencji Organizatorów Turystyki i Przedsiębiorców Ułatwiających Nabywanie Powiązanych Usług Turystycznych, konieczność określenia wysokości i odprowadzania składek na Turystyczny Fundusz Gwarancyjny i posiadania zabezpieczenia w razie niewypłacalności oraz realizacja obowiązków sprawozdawczych.

Podkreślić należy, że ustawa przyznaje określonym podmiotom uprawniania kontrolne. Stwierdzenie, iż nie zostały spełnione warunki ustawowe lub doszło do ich naruszenia może skutkować wykreśleniem z rejestru i zakazem prowadzenia działalności. Za naruszenie obowiązków lub warunków określonych w przepisach ustawy przewidziane zostały także kary pieniężne. Dodatkowo, niektóre działania są penalizowane przez Ustawę i zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 3.

Uznanie że dane wydarzenie stanowi imprezę turystyczną w myśl ustawy automatycznie także aktualizuje po stronie podróżnych określone w ustawie uprawniania, w tym możliwość odstąpienia od umowy w dowolnym momencie bez ponoszenia opłaty za odstąpienie z powodu nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności występujących w miejscu docelowym lun jego najbliższym sąsiedztwie (ustawa nie definiuje jak pojęcia te należy rozumieć) oraz prawo do odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa w terminie  14 dni bez podawania przyczyny i ponoszenia kosztów, co może być bardzo dotkliwe dla organizatora.

Mając na uwadze powyższe, niezwykle istotne jest dokonanie analizy prowadzonej działalności przez pryzmat przepisów ustawy i stwierdzenie, czy dana działalność znajduje się w jej zakresie zastosowania, a co za tym idzie, czy dany podmiot obowiązany jest do spełniania warunków i obowiązków w niej przewidzianych. Pozwoli to uchronić się przed licznymi, negatywnymi konsekwencjami.

***

¹ STANOWISKO RADY (UE) NR 13/2015 W PIERWSZYM CZYTANIU w sprawie przyjęcia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych, zmieniającej rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE oraz uchylającej dyrektywę Rady 90/314/EWG, Przyjęte przez Radę w dniu 18 września 2015 roku, (2015/C 360/01), punkt (2).

² STANOWISKO RADY (UE) NR 13/2015 W PIERWSZYM CZYTANIU w sprawie przyjęcia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych, zmieniającej rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE oraz uchylającej dyrektywę Rady 90/314/EWG, Przyjęte przez Radę w dniu 18 września 2015 roku, (2015/C 360/01), punkt (19).