Już w przyszłym miesiącu (w dniu 25 listopada 2018 roku) wchodzi w życie ustawa z dnia 5 lipca 2018 roku o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, nowelizująca wiele innych ustaw (np. kodeks cywilny, kodeks postępowania cywilnego itd.).
Cel nowej regulacji
Celem nowej ustawy jest wypełnienie, obecnie istniejącej luki normatywnej w zakresie sytuacji prawnej przedsiębiorstwa po śmierci przedsiębiorcy (osoby fizycznej). Obecnie śmierć przedsiębiorcy powoduje co do zasady zaprzestanie ciągłości działalności przedsiębiorstwa (występującego również jako zakład pracy) z dnia na dzień. Nowa regulacja ma za zadanie zapewnić ciągłość prowadzenia przedsiębiorstwa przez specjalnie do tego wyznaczoną osobę fizyczną (zarządca sukcesyjny).
Powołanie zarządcy sukcesyjnego
Ustawa wprowadza nowy, szczególny podmiot prawa cywilnego, którego zadaniem ma być tymczasowe
zarządzanie przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy, w celu kontynuowania działalności gospodarczej. Zarządcą sukcesyjnym będzie mogła zostać jedynie osoba fizyczna (spółki prawa handlowego zostały wyłączone z możliwości pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego).
Zarządca sukcesyjny zostaje powołany do pełnienia swojej funkcji po wyrażeniu zgody i wpisaniu jego osoby do CEIDG (wpis do CEIDG ma zatem charakter konstytutywny, co stanowi wyjątek od generalnej zasady deklaratywności wpisów). Powołanie zarządcy sukcesyjnego nastąpić może w dwóch przypadkach, tj. albo sam przedsiębiorca jeszcze za swojego życia wyznaczy taką osobę, albo już po śmierci przedsiębiorcy wyznaczą zarządcę (w terminie 2 miesięcy od śmierci) jego spadkobiercy (bądź małżonek, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie) tudzież właściciel przedsiębiorstwa (co do zasady spadkobierca legitymujący się prawomocnym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia).
Co ciekawe, przedsiębiorca będzie mógł zastrzec, że z chwilą jego śmierci ustanowiony przez niego prokurent zostanie zarządcą sukcesyjnym. Nadto przedsiębiorca będzie mógł wskazać swoistego substytucyjnego zarządcę sukcesyjnego na wypadek gdyby wskazany przez niego zarządca sukcesyjny nie mógł pełnić tej funkcji albo nie zgodził się na pełnienie funkcji.
Nie będzie mogła zostać powołana zarządcą sukcesyjnym, osoba fizyczna wobec której sąd upadłościowy orzekł o zakazie prowadzenia działalności gospodarczej, wobec której sąd karny orzekł środek karny bądź środek zabezpieczający ograniczający dopuszczalność prowadzenia przez nią działalności gospodarczej albo nie ma pełnej zdolności do czynności prawnej (jest niepełnoletnia albo ubezwłasnowolniona częściowo).
Powołanie zarządcy przez samego przedsiębiorcę będzie wymagało dla swojej ważności zachowania formy pisemnej oraz zgody samego kandydata na zarządcę sukcesyjnego. Natomiast w przypadku gdy zarządca sukcesyjny będzie powoływany przez spadkobierców, czynność taka wymaga zachowania formy aktu notarialnego (zachowania tej samej formy wymaga oświadczenie zarządcy o wyrażeniu zgody).
Przedsiębiorstwo w spadku
Ustawodawca posługuje się nowym pojęciem prawnym, a mianowicie „przedsiębiorstwem w spadku”. Zgodnie z brzmieniem ustawy, po śmierci przedsiębiorcy do firmy dodawane będzie oznaczenie „w spadku” (podobnie jak w przypadku ogłoszenia upadłości – „w upadłości” bądź otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego – „w restrukturyzacji”).
Zarządca sukcesyjny będzie obowiązany do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku i podejmowania wszelkich czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku, a to wszystko w imieniu własnym i na rzecz właściciela przedsiębiorstwa w spadku (co do zasady spadkobiercy). Z uwagi na powyższe zarządca sukcesyjny będzie mógł pozywać i być pozywany w sprawach związanych z przedsiębiorstwem w spadku.
Do podjęcia czynności przekraczających zwykły zarząd przedsiębiorstwem w spadku, zarządca będzie usiał uzyskać zgodę spadkobierców, nie będzie natomiast w żaden sposób ograniczony w sprawach związanych z czynnościami zwykłego zarządu. Zarządca sukcesyjny będzie wykonywał uprawnienia i obowiązki pracodawcy w sytuacji gdy przedsiębiorca zatrudniał pracowników.
Co istotne zarządca sukcesyjny będzie miał pierwszeństwo przed kuratorem spadku oraz wykonawcą testamentu w zakresie składników majątkowych i niemajątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa w spadku. Ponadto zarządca sukcesyjny co do zasady nie będzie ponosić odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku.
Zarządca sukcesyjny będzie zobowiązany do złożenia przed notariuszem wykazu inwentarza, obrazującego składniki wchodzące w skład przedsiębiorstwa w spadku. Zarządca będzie również uprawniony do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w ciągu roku od dnia śmierci przedsiębiorcy.
Niezwykle istotnym rozwiązaniem jest wprowadzenia zasady utrzymywania decyzji administracyjnych (koncesji, zezwoleń, pozwoleń) w razie ustanowienia zarządcy sukcesyjnego (dotychczas decyzje administracyjne wygasały z chwilą śmierci przedsiębiorcy, co w wielu sytuacjach doprowadzało do niemożności dalszego wykonywania działalności gospodarczej przez spadkobierców).
Wynagrodzenie zarządcy sukcesyjnego będzie określać umowa zlecenia między zarządcą, a spadkobiercami.
Wygaśnięcie funkcji zarządcy sukcesyjnego
Przedsiębiorca (jeszcze za życia) może odwołać zarządcę sukcesyjnego poprzez złożenie mu oświadczenia w formie pisemnej pod rygorem nieważności (odwołać zarządcę będą mogli sami spadkobiercy – wymagana będzie do tego bezwzględna większość głosów). Oczywiście sam zarządca sukcesyjny może zrezygnować z pełnionej funkcji (oświadczenie powinno zostać złożone przed notariuszem). Funkcja zarządcy sukcesyjnego będzie wygasać również w razie jego śmierci, utraty pełnej zdolności do czynności prawnych jak również objęcie przedsiębiorstwa we władanie przez zapisobiercę windykacyjnego (w zakresie zapisu windykacyjnego obejmującego przedsiębiorstwo).
Podsumowanie
Ustawodawca podejmuje wysiłek celem zapewnienia stabilnego funkcjonowania przedsiębiorstwa w razie śmierci przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną. Można zaryzykować stwierdzenie, iż na rynku usług prawnych pojawi się nowy produkt, tj. oferowanie świadczenia usług zarządzania sukcesyjnego. W ocenie autora dedykowanymi profesjonalistami w zakresie pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego powinni być doradcy restukturyzacyjni, których doświadczenie w zarządzaniu przedsiębiorstwem w likwidacji, upadłości i restrukturyzacji predestynuję do zarządzania przedsiębiorstwem w spadku. Co do samej oceny nowej regulacji, należy nową ustawę ocenić z dużym entuzjazmem, natomiast czas pokaże czy przedsiębiorcy i spadkobiercy będą korzystać rozwiązań proponowanych przez ustawodawcę.