Skazanie kontrahenta może obciążać podatnika

WYROK ZA NIERZETELNE FAKTURY

Sprawa dotyczyła podatnika prowadzącego działalność gospodarczą w zakresie robót budowlanych. Uczestniczył on w łańcuchu dostaw usług i wystawiał nierzetelne faktury. Jeden z jego podwykonawców został skazany prawomocnym wyrokiem karnym za wystawianie w latach 2005-2010 faktur, które nie dokumentowały rzeczywistych zdarzeń gospodarczych. Fiskus, powołując się na wyrok karny, określił podatnikowi zobowiązanie podatkowe, a on zaskarżył tę decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Sąd przyznał rację organom podatkowym, a w uzasadnieniu orzeczenia, zgodnie z art. 11 ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (dalej jako: „ppsa”), uwzględnił ustalenia wyroku skazującego dotyczącego podwykonawcy-słupa, który wystawiał fałszywe faktury. Następnie stanowisko WSA potwierdził Naczelny Sąd Administracyjny (sygn. II FSK 2004/14).

SKARGA KONSTYTUCYJNA

Przepis art. 11 ppsa stanowi, że sądy administracyjne są związane ustaleniami prawomocnych wyroków karnych skazujących za popełnienie przestępstwa. Podatnik zaskarżył przedmiotowy przepis w zakresie, w jakim wiąże on sądy w postępowaniach przeciwko osobom innym niż osoba skazana orzeczeniem. Według skarżącej narusza on zasadę domniemania niewinności i jej konstytucyjne prawo do skutecznej obrony. Skarżąca podniosła, że nie mogła ona podważyć ustaleń sądu karnego dotyczącego osoby trzeciej, zatem została w rzeczywistości pozbawiona prawa do sądu.

Trybunał nie zgodził się z tą argumentacją i oddalił skargę, uznając ją za bezzasadną (sygn. SK 260/16). TK wyjaśnił, że mimo zastosowania przez sąd art. 11 ppsa podstawą orzeczenia jest zawsze całość materiału dowodowego, a sąd nigdy nie ogranicza się jedynie do powielenia stanowiska zawartego w wyroku karnym.

PREJUDYCJALNOŚĆ WYROKÓW KARNYCH

Sądy administracyjne już od lat uznawały, że niedopuszczalne na gruncie ppsa jest ograniczenie prejudycjalności wyroków karnych wyłącznie do wyroków skazujących podmiot będący stroną postępowania. Prawidłowe ustalenie stanu faktycznego sprawy nie może zamknąć się tylko w granicach oceny działań strony, z reguły należy także uwzględnić zachowanie innych podmiotów, a zatem należy wziąć pod uwagę wyroki karne skazujące np. kontrahentów lub współpracowników strony¹.

BRAK NARZĘDZI OBRONY

W literaturze przedmiotu wskazuje się, że ratio legis wprowadzenia omawianego przepisu do systemu prawnego było dążenie do uniknięcia rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych i karnych. Analogiczny przepis obowiązuje w prawie cywilnym, wiążąc sądy cywilne postanowieniami wyroków karnych². Przypisanie komuś popełnienia przestępstwa jest tak doniosłą kwestią, że wiążąca wypowiedź w tym zakresie powinna pochodzić jedynie od sądu karnego. Pozostałe sądy nie powinny podważać tego stanowiska lub ponownie zajmować się badaniem okoliczności popełnienia czynu zabronionego. W ramach procedury cywilnej ustawodawca wprowadził jednak wentyl bezpieczeństwa dla osoby, która nie została skazana wyrokiem karnym. W myśl przepisu art. 11 zd. 2 kpc może ona powoływać się na wszelkie okoliczności wyłączające lub ograniczające jej odpowiedzialność cywilną.

W procedurze sądowoadministracyjnej (a zatem również podatkowej) nie wprowadzono analogicznego rozwiązania, w związku z tym konstytucyjność przepisu art. 11 ppsa może budzić wątpliwości.

***

¹vide wyrok NSA z dnia 26 marca 2010 r. o sygn. I FSK 587/09, wyrok NSA z dnia 1 kwietnia 2008 r. o sygn. I FSK 433/07

²art. 11 kodeksu postępowania cywilnego, dalej jako: „kpc”