O nowym narzędziu prawnym, jakim jest fundacja rodzinna, pisaliśmy już wstępnie w artykule Fundacja rodzinna – nowe narzędzie do sukcesji. W niniejszym artykule chcielibyśmy natomiast przyjrzeć się roli, prawom i obowiązkom fundatora.

Fundator jest jednym z najważniejszych elementów fundacji rodzinnej. Nie tylko tworzy fundację, ale również kształtuje jej zasady działania.

Kto może zostać fundatorem? 

Fundatorem może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która składa odpowiednie oświadczenie o ustanowieniu fundacji w akcie założycielskim albo testamencie. Dla ich ważności zastrzeżono w przepisach formę aktu notarialnego. 

Kilku fundatorów? Dlaczego nie!

Fundacja, która nie jest założona w testamencie, może mieć więcej niż jednego fundatora. Wówczas fundatorzy wykonują swoje obowiązki i prawa wspólnie lub zgodnie z postanowieniami statutu. Z uwagi jednak na specyficzne przepisy dotyczące proporcji wartości mienia wnoszonego do fundacji rodzinnej, fundacja zakładana przez jednego fundatora jest prostsza w zakresie realizacji obowiązków fiskalnych. W przypadku fundacji zakładanych przez kilku fundatorów dla celów podatkowych, np. w zakresie stosowanych zwolnień podatkowych, uwzględnia się proporcję, która stanowi: “wartość mienia wniesionego do fundacji rodzinnej przez każdego z fundatorów lub przez fundację rodzinną”. Proporcję określa się w części, w jakiej pozostaje suma wartości składników mienia wniesionego do fundacji rodzinnej przypadająca na tego fundatora lub fundację rodzinną do wartości sumy mienia wniesionego przez wszystkich fundatorów i fundację rodzinną.

Jakie prawa i obowiązki ma fundator? 

Podstawowym obowiązkiem fundatora jest wniesienie majątku założycielskiego fundacji i sporządzenie spisu tego majątku oraz powołanie fundacji odpowiednio w testamencie albo akcie założycielskim wraz z ustanowieniem statutu fundacji. Samo wniesienie majątku nie powoduje powstania obowiązku podatkowego. 

Fundator w statucie ustala m. in.:

  • zasady powoływania oraz odwoływania członków wszystkich organów fundacji,
  •  listę beneficjentów fundacji albo sposób ich ustalenia, 
  • sposób i zasady wypłat świadczeń dla beneficjentów.  

Następnie, już po utworzeniu fundacji, jeżeli w statucie przyznano fundatorowi odpowiednie uprawnienia, może on mieć prawo do odwoływania i powoływania członków organów fundacji, w tym zarządu. Dodatkowo, fundatorowi może zostać przyznane prawo do dokonywania zmian statutu, co oznacza że w każdej chwili może on zmienić skład listy beneficjentów, czy sposób powoływania organów fundacji. Cały czas posiada wpływ na działalność fundacji, bowiem może zmienić i na nowo ukształtować jej cele i przedmiot działalności, a także wytyczne w zakresie zarządu jej majątkiem. Kluczem jest opracowanie odpowiedniej treści Statutu. 

Podobnie w  przypadku rozwiązania fundacji – majątek likwidacyjny może w całości wrócić do fundatora.  

Fundator, nawet jeżeli nie zapewni sobie “kontroli” w statucie, co jak opisaliśmy wyżej jest możliwe, niezależnie od treści statutu posiada ustawowe uprawnienie do kierowania do organów fundacji uwag, opinii i zaleceń w zakresie działalności fundacji. W praktyce ukształtowanej w innych krajach, w których fundacje rodzinne mają dłuższą historię niż w Polsce, często spotykamy się z tzw. “side letter” czy innymi regulacjami stanowiącymi zbiory zasad i reguł inwestowania i dystrybucji środków deponowanych w fundacjach. 

Czy fundator będzie odpowiadał za zobowiązania fundacji rodzinnej? 

Fundator nie odpowiada za zobowiązania fundacji. Fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za zobowiązania fundatora powstałe przed powstaniem fundacji, w tym z tytułu obowiązku alimentacyjnego. 

Odpowiedzialność fundacji rodzinnej za długi i zobowiązania fundatora 

Jeżeli fundator posiadał długi przed założeniem fundacji, wierzyciel będzie mógł prowadzić egzekucję z majątku fundacji do wartości składników majątku wniesionych do fundacji.  Stan tych składników zostanie oceniony według stanu na dzień ich wniesienia do fundacji, ale zgodnie z ich cenami na dzień zaspokojenia wierzyciela. 

Fundacja rodzinna co do zasady nie odpowiada za zobowiązania fundatora powstałe po jej założeniu. Pewne odmienności w zakresie tej odpowiedzialności dotyczą zobowiązań alimentacyjnych, bowiem odpowiedzialności tej nie można wyłączyć czy złagodzić bez zgody osoby uprawnionej do alimentów. Jeżeli natomiast obowiązek alimentacyjny powstanie już po ustanowieniu fundacji, wówczas w przypadku gdy egzekucja alimentów z majątku osobistego fundatora okaże się bezskuteczna, uprawniony do alimentów może prowadzić egzekucję z majątku fundacji. Samo powództwo może zostać wniesione jeszcze przed uzyskaniem postanowienia o bezskuteczności postępowania egzekucyjnego wobec fundatora. Co ważne, odpowiedzialność fundacji za zobowiązania alimentacyjne jest ograniczona do wartości majątku wniesionego do fundacji przez fundatora, według stanu na dzień wniesienia tego majątku, ale cen – na dzień zaspokojenia wierzyciela. W takiej sytuacji tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko fundatorowi sąd nadaje klauzulę wykonalności przeciwko fundacji rodzinnej. Podsumowując, fundacja ponosi odpowiedzialność za zobowiązania alimentacyjne fundatora, jeżeli egzekucja przeciwko fundatorowi okaże się bezskuteczna, jak również wtedy, gdy jest oczywiste, że egzekucja ta będzie bezskuteczna. W takiej sytuacji alimenty można egzekwować z majątku fundacji bez  dodatkowego jej pozywania.

Podsumowanie 

Fundator pełni kluczową rolę w fundacji rodzinnej. Od jego decyzji zależą wielkie sprawy, takie jak zarządzanie majątkiem fundacji, wybór beneficjentów, a nawet powoływanie organów fundacji. Dzięki temu fundator ma unikalną możliwość kształtowania działalności fundacji zgodnie z własną wizją i celami.

Pamiętajcie, że fundator nie jest odpowiedzialny za zobowiązania fundacji, co stanowi jedną z kluczowych zalet fundacji rodzinnej. Fundacja rodzinna zapewnia też pewien stopień ochrony majątku fundatora przed roszczeniami wierzycieli, co jest ważnym elementem ochrony interesów fundatora.