Zmiany uchwalone obowiązującą od 1 czerwca 2017 r. ustawą z dnia 7 kwietnia 2017 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania administracyjnego oraz niektórych innych ustaw (powoływaną dalej jako „nowelizacja”) obejmują między innymi kwestie związane z zaskarżaniem decyzji I i II instancji oraz z samym przebiegiem postępowania odwoławczego. Powiązane z tymi zmianami są również nowe regulacje w Prawie o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

ZMIANY DOTYCZĄCE ZASKARŻANIA DECYZJI, POSTĘPOWANIA ODWOŁAWCZEGO I POSTĘPOWANIA PRZED SĄDAMI ADMINISTRACYJNYMI

ZRZECZENIE SIĘ PRAWA DO WNIESIENIA ODWOŁANIA

W przepisach wprowadzonych nowelizacją przyznano stronom postępowania administracyjnego uprawnienie do zrzeczenia się odwołania, które może nastąpić w trakcie biegu terminu do jego wniesienia. Nie będzie zatem możliwe dokonanie takiego zrzeczenia przed wydaniem decyzji czy też po jej wydaniu, a przed doręczeniem danej stronie. Zawarte w decyzji I instancji pouczenie będzie teraz musiało zawierać informację o przysługiwaniu takiego uprawnienia.

W przypadku dokonania zrzeczenia przez wszystkie strony postępowania, decyzja będzie mogła stać się ostateczna szybciej, niż ma to miejsce w typowym trybie, tj. jeszcze przed upływem 14-dniowego terminu na wniesienie odwołania. Skutek ostateczności nastąpi bowiem z dniem doręczenia organowi oświadczenia o zrzeczeniu się prawa do wniesienia odwołania przez ostatnią ze stron.

UZUPEŁNIAJĄCE POSTĘPOWANIE DOWODOWE PRZED ORGANEM ODWOŁAWCZYM

Zmianie ulegają również zasady prowadzenia przez organ odwoławczy dodatkowego postępowania wyjaśniającego. W tym zakresie, obok dotychczasowej możliwości jego przeprowadzenia na żądanie strony lub z urzędu, wprowadzono dla organu obowiązek przeprowadzenia takiego postępowania w przypadku spełnienia przesłanek, które dotąd były podstawą do uchylenia decyzji I instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpatrzenia (tj. wydania tzw. decyzji kasatoryjnej). Mowa tu o sytuacji, w której  decyzja została wydana z naruszeniem przepisów postępowania, a konieczny do wyjaśnienia zakres sprawy ma istotny wpływ na jej rozstrzygnięcie. Po zmianach, w takim przypadku, na zgodny wniosek stron, wniesiony w tej sprawie w odwołaniu przez wszystkie strony (lub przez jedną z nich, pod warunkiem zgody pozostałych stron), organ odwoławczy będzie zobowiązany do przeprowadzenia takiego dodatkowego postępowania wyjaśniającego w zakresie niezbędnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Organ będzie miał jednak możliwość zlecenia przeprowadzenia określonych czynności organowi I instancji, jeśli przyczyni się to do przyspieszenia postępowania.

Istotną konsekwencją powyższej zmiany będzie to, iż w przypadku przeprowadzenia opisanego wyżej postępowania na wniosek stron, wyłączona zostanie możliwość wydania przez organ odwoławczy decyzji kasatoryjnej. Organ zobowiązany będzie bowiem wówczas do wydania decyzji rozstrzygającej sprawę merytorycznie.

POUCZENIE O OPŁATACH

Ponadto wprowadzono również dodatkowy obowiązek dla organów w zakresie pouczenia stron o dopuszczalności złożenia – w  odniesieniu do danej decyzji – powództwa do sądu powszechnego, sprzeciwu od decyzji lub skargi do sądu administracyjnego. Poza istniejącym już wcześniej obowiązkiem pouczenia o samym przysługiwaniu takiego uprawnienia, aktualnie organ obowiązany będzie również do pouczenia o wysokości opłaty lub wpisu od wniesienia takiego środka (jeżeli mają one charakter stały) lub o podstawie do ich wyliczenia (w przypadku opłat lub wpisów o charakterze stosunkowym). Organ obowiązany będzie również pouczyć strony o możliwości ubiegania się przez stronę o zwolnienie od kosztów lub przyznanie prawa pomocy.

ZMIANY W POSTĘPOWANIU PRZED SĄDAMI ADMINISTRACYJNYMI

Na mocy nowelizacji wprowadzono również zmiany w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Najważniejsze z nich to zmiany w zakresie środków, których uprzednie wniesienie warunkowało dotąd możliwość złożenia skargi do sądu administracyjnego oraz zmiana środka zaskarżenia, przysługującego w odniesieniu do decyzji kasatoryjnej organu odwoławczego.

W przypadku decyzji, od której nie służy odwołanie, wprowadzono fakultatywność złożenia – przed wniesieniem skargi do sądu administracyjnego – wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy. Dotąd bowiem złożenie takiego wniosku było obowiązkowe. Całkowicie zrezygnowano natomiast z instytucji wezwania do usunięcia naruszenia prawa, które dotychczas również było niezbędne dla możliwości złożenia skargi w sprawach, w których ustawa nie przewiduje środków zaskarżenia (np. w przypadku indywidualnych interpretacji podatkowych).

W odniesieniu do decyzji organu odwoławczego, uchylającej decyzję I instancji i przekazującej sprawę do ponownego rozpatrzenia przez ten organ, nie będzie już przysługiwała skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego, lecz – wnoszony do również do tego sądu – sprzeciw. Różnica między tymi dwoma środkami występuje przede wszystkim w obowiązujących terminach oraz w przesłankach uchylenia zaskarżonej decyzji. Termin na wniesienie sprzeciwu przez stronę wynosił będzie 14 dni od doręczenia decyzji (przy skardze jest to 30 dni). Co więcej, również dla sądu wprowadzono termin na rozpatrzenie takiego sprzeciwu, który wynosił będzie 30 dni od daty wpływu. Rozpatrzenie to następować będzie na posiedzeniu niejawnym. Zakresem badania sądu objęte będzie jedynie to, czy spełnione zostały ustawowe warunki wydania decyzji kasatoryjnej. Stwierdzenie naruszenia tych przesłanek może skutkować nałożeniem na organ grzywny.

W świetle nowej regulacji, jedyną przesłanką uwzględnienia sprzeciwu od decyzji i uchylenia decyzji w całości będzie naruszenie przez organ odwoławczy warunków wydania decyzji kasatoryjnej. W uzasadnieniu projektu nowelizacji stwierdzono, iż takie sformułowanie przepisu powodować ma ograniczenie zakresu i przyspieszenie badania przez sąd administracyjny decyzji zaskarżonej sprzeciwem. Badanie to ma być bowiem ograniczone właśnie do oceny zaistnienia przesłanek do uchylenia decyzji I instancji w całości i przekazania sprawy do ponownego rozpatrzenia przez ten organ.

Rozwiązanie to budzi jednak wątpliwości pod względem realnej możliwości ograniczenia zakresu badania sprawy przez sąd administracyjny. Ustalenie zasadności uchylenia przez organ odwoławczy decyzji I instancji i przekazania sprawy temu organowi do ponownego rozpatrzenia wymagać będzie bowiem po pierwsze stwierdzenia, czy w sprawie rzeczywiście doszło do naruszenia przez organ I instancji przepisów postępowania, a po drugie, weryfikacji całego zebranego w sprawie materiału dowodowego, w tym oceny jego zakresu i treści. W praktyce zatem badanie takie będzie wymagało analizy i oceny całości akt sprawy.