Oczekują na wejście do polskiego porządku prawnego rozwiązania w obszarze upadłości i restrukturyzacji, które znalazły się w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 z 20 czerwca 2019 r. w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, a także zmieniającej dyrektywę (UE) 2017/1132 (dalej: Dyrektywa Restrukturyzacyjna).
Marzenia o efektywnej restrukturyzacji odłożone w czasie
Pomimo zawartego w Dyrektywie Restrukturyzacyjnej zobowiązania państw członkowskich do przyjęcia i publikacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych, niezbędnych do jej wykonania, w terminie do 17 lipca bieżącego roku, Polska oczywiście skorzystała z przewidzianej możliwości przedłużenia tego terminu o rok, tj. do 17 lipca 2022 roku. Rada Przedsiębiorczości bije jednak na alarm, wskazując, że obecna sytuacja gospodarcza, skutkująca rosnącą liczbą przedsiębiorców oraz przedsiębiorstw zagrożonych niewypłacalnością, implikuje konieczność niezwłocznego wdrożenia oraz zapewnienia ram prawnych dla efektywnych procesów restrukturyzacji sądowej. Z postulatem stworzenia roboczego zespołu do wdrożeń przepisów krajowych wystąpiła do Ministerstwa Sprawiedliwości m.in. Krajowa Izba Doradców Restrukturyzacyjnych. Również Związek Banków Polskich wyraził swoją gotowość i potrzebę udziału swoich przedstawicieli w takim zespole. Prace nad wdrożeniem krajowych regulacji jednak wciąż się nie rozpoczęły.
Założenia i cele Dyrektywy Restrukturyzacyjnej
Podstawowym celem Dyrektywy Restrukturyzacyjnej jest harmonizacja krajowych porządków prawnych oraz utworzenie efektywnych narzędzi wczesnego ostrzegania przed niewypłacalnością. Wprowadzenie tych rozwiązań do polskiego porządku prawnego ma stanowić swoistego rodzaju remedium dla przedsiębiorców zagrożonych widmem niewypłacalności i pozwolić na przeprowadzenie oceny sytuacji oraz przedsięwzięcie odpowiednich środków, które umożliwią wyjście z kryzysowej sytuacji. Dotychczasowe różnice w przepisach dotyczących restrukturyzacji stawiają bowiem dodatkowe bariery dla skutecznej restrukturyzacji rentownych przedsiębiorstw. W preambule Dyrektywy Restrukturyzacyjnej wskazano, że realizacja wspomnianych założeń ma nastąpić przez zapewnienie, aby: rentowne przedsiębiorstwa oraz przedsiębiorcy, którzy znajdują się w trudnej sytuacji finansowej, mieli dostęp do skutecznych krajowych ram restrukturyzacji zapobiegawczej, które umożliwią im kontynuowanie działalności; uczciwi niewypłacalni lub nadmiernie zadłużeni przedsiębiorcy mogli korzystać z całkowitego umorzenia długów po upływie rozsądnego terminu, umożliwiając im w ten sposób skorzystanie z drugiej szansy; poprawiona została skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, w szczególności z myślą o skróceniu czasu trwania tych postępowań.
Otwarty katalog narzędzi wczesnego ostrzegania
Dyrektywa Restrukturyzacyjna pozostawia państwom członkowskim wiele możliwości w zakresie wprowadzenia narzędzi wczesnego ostrzegania, pozwalających na sprawne wykrywanie okoliczności mogących prowadzić do pojawienia się prawdopodobieństwa niewypłacalności, które w konsekwencji skłonią dłużników do podjęcia niezwłocznie odpowiednich środków celem jej uniknięcia, a w przypadku przedsiębiorstw, które stały się już trwale nierentowne – do uporządkowanej i skutecznej ich likwidacji.
Jednym z narzędzi wczesnego ostrzegania mógłby być system teleinformatyczny, sygnalizujący dłużnikowi brak dokonania określonych rodzajów płatności (brak uiszczenia podatków lub składek na ubezpieczenie społeczne). Tego rodzaju mechanizmy alarmowe wprowadzone przez państwa członkowskiego, w postaci strony internetowej, dedykowanego portalu lub aplikacji, powinny zawierać w szczególności aktualne, zwięzłe i przejrzyste informacje na temat dostępnych postępowań dotyczących restrukturyzacji zapobiegawczej.
Innym z możliwych instrumentów jest wprowadzenie bezpłatnych lub co najmniej usług doradczych, świadczonych przez instytucje publiczne lub prywatne, które pomogą w opracowaniu planu wyjścia przedsiębiorcom z trudnego położenia, w którym się znaleźli.
Ponadto w projekcie zmian implementujących Dyrektywę Restrukturyzacyjną, powinna zostać rozważona możliwość zachęcenia podmiotów trzecich, w szczególności ZUS, Urzędu Skarbowego, czy księgowych do monitorowania sytuacji ekonomicznej przedsiębiorców i sygnalizowania im wszelkich niekorzystnych zmian. Stworzony w ten sposób tzw. system sygnalistów pozwalałby ostrzegać przedsiębiorców o zagrożeniu niewypłacalnością, przekazywać im informacje o możliwych rozwiązaniach i rekomendować podmioty, do których należałoby się udać w celu uzyskania stosownej pomocy.
Ramy restrukturyzacji zapobiegawczej – lepiej zapobiegać niż leczyć
Dyrektywa Restrukturyzacyjna wprowadza pewną listę standardowych procedur restrukturyzacyjnych, z możliwością zastosowania pewnego rodzaju odstępstw, według uznania państw członkowskich.
Ramy restrukturyzacji zapobiegawczej obejmują swoim zakresem przede wszystkim następujące uregulowania:
1. Dostępność stosowania procedur restrukturyzacyjnych na wniosek dłużnika, przy czym nie wyklucza się wprowadzenia możliwości wszczęcia postępowań na wniosek wierzycieli i przedstawicieli pracowników, zastrzegając jednak wymóg uzyskania zgody dłużnika (która może zostać jednak ograniczona do dłużników będących mikro, małymi lub średnimi przedsiębiorcami).
2. Pozostawienie całkowitego, lub przynajmniej częściowego zarządu dłużnika nad swoim majątkiem i bieżącą działalnością swojego przedsiębiorstwa. Jednocześnie wskazano, że w niektórych sytuacjach powinien być jednak obowiązek powołania nadzorcy restrukturyzacyjnego..
3. Możliwość wstrzymania indywidualnych czynności egzekucyjnych podejmowanych przeciwko dłużnikowi, celem umożliwienie negocjacji planu restrukturyzacji dłużnika, przy czym zawieszenie egzekucji będzie możliwe maksymalnie na okres 4 miesięcy z możliwością przedłużenia na wniosek dłużnika, wierzyciela lub, w stosownych przypadkach, nadzorcy restrukturyzacyjnego, łącznie nie dłużej niż do 12 miesięcy. Jednocześnie państwa członkowskie są zmuszone do zapewnienia możliwości uchylenia wstrzymania czynności egzekucyjnych w przypadku gdy m.in. zawieszenie czynności nie spełnia już zamierzonego celu wsparcia negocjacji planu restrukturyzacji albo w przypadku gdy wstrzymanie czynności mogłoby skutkować niewypłacalnością wierzyciela;
4. Zawieszenie obowiązku dłużnika do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania upadłościowego, w sytuacji gdy obowiązek ten powstał w okresie zawieszenia indywidualnych czynności egzekucyjnych, na czas tego zawieszenia;
5. Obowiązek sporządzenia planu restrukturyzacyjnego i udostępnienia online kompleksowej listy kontrolnej planów restrukturyzacyjnych, dostosowanej do potrzeb małych i średnich przedsiębiorstw, która powinna zawierać praktyczne wskazówki dotyczące opracowania planów restrukturyzacji.
Wymienione regulacje nie wyczerpują wszystkich istotnych rozwiązań, które przewidziano w Dyrektywie Restrukturyzacyjnej, a jedynie wskazują te najbardziej istotne.
Druga szansa dla przedsiębiorców
Zgodnie z założeniami Dyrektywy Restrukturyzacyjnej państwa członkowskie będą zobowiązane zapewnić niewypłacalnym przedsiębiorcom dostęp do co najmniej jednego rodzaju postępowania, które może prowadzić do całkowitego umorzenia długów w terminie nie dłuższym niż trzy lata, z zastrzeżeniem wcześniejszego wywiązania się przez dłużnika z obowiązków, o ile zostaną one przewidziane w prawie krajowym.
Wprowadzone do polskiego porządku prawnego rozwiązania będą musiały zawierać zapewnienie, aby w sytuacji uzyskania umorzenia długów przez niewypłacalnego przedsiębiorcę, zgodnie z Dyrektywą Restrukturyzacyjną, wszelkie zakazy podejmowania lub kontynuowania działalności handlowej, gospodarczej, rzemieślniczej lub zawodowej, wynikające jedynie z faktu, że przedsiębiorca ten jest niewypłacalny, przestały być skuteczne najpóźniej z końcem okresu wymaganego dla uzyskania umorzenia długów.
Ewolucja czy rewolucja?
Wprowadzenie opisywanych w niniejszym artykule rozwiązań, w szczególności narzędzi wczesnego ostrzegania, dostępu do ram restrukturyzacji, a także możliwość całkowitego umorzenia długów, zasługują na aprobatę, ponieważ niewątpliwie powinny wpłynąć na skuteczność, a przede wszystkim przyspieszenie zdecydowanie zbyt długo trwających postępowań restrukturyzacyjnych. Przewidziane przepisami środki powinny umożliwić rentownym przedsiębiorstwom osiągnięcie nadrzędnego celu w postaci kontynuowania działalności gospodarczej, przy jednoczesnym zaspokojeniu wierzycieli, a w przypadku niewypłacalnych czy nadmiernie zadłużonych przedsiębiorców uzyskanie drugiej szansy lub też umożliwienie skutecznej likwidacji nierentownych już przedsiębiorstw.
