Kolejne zmiany w procedurze cywilnej

Zakończyły się konsultacje społeczne dotyczące kolejnego projektu zmian k.p.c. Zmiany mają charakter wielopłaszczyznowy, niemniej projekt uwypukla w szczególności dwa najważniejsze obszary, które mają ulec poprawie.

Pierwszy obszar to ww. dynamika, a także ekonomika procesu cywilnego. Poprawa ma zostać osiągnięta chociażby poprzez zwolnienie sądów z wysyłania zbędnej korespondencji (takiej jak zarządzenia o doręczeniu pozwu stronie pozwanej, bądź rezygnacji z informowania strony pozwanej o odrzuceniu pozwu jeszcze jej niedoręczonego). Drugi obszar zmian zakreślony w nowelizacji, to liczne problemy interpretacyjne powstałe na skutek nieprecyzyjnych rozwiązań poprzednich nowelizacji – nowy projekt ma tę sytuację uzdrowić. 

Do istotniejszych zmian, jakie zawarte zostały w omawianym projekcie, należą: 

– zmiana właściwości rzeczowej spraw rozpoznawanych w sądach rejonowych,

– problematyka doręczeń korespondencji dla podmiotów zarejestrowanych w Centralnej Ewidencji o Działalności Gospodarczej, 

– odrębne postępowanie w sprawach przeciwko konsumentom. 

Poniżej przybliżam te zagadnienia. 

Zmiana właściwości rzeczowej spraw rozpoznawanych w I instancji przez sądy rejonowe

Zasadą jest, że sądy rejonowe rozpoznają w pierwszej instancji wszystkie sprawy, które nie są zastrzeżone do rozpoznania w pierwszej instancji przez sądy okręgowe (art. 16 §1 k.p.c.). Natomiast sądy okręgowe rozpoznają sprawy o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych – oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania, o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami, o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, a także spraw rozpoznawanych w elektronicznym postępowaniu upominawczym (art. 17 pkt 4 k.p.c.). Sąd rejonowy właściwy jest więc do rozpoznania spraw o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu nie przekroczyła siedemdziesięciu pięciu tysięcy złotych. 

Omawiany projekt zmienia tę zasadę w taki sposób, że sąd rejonowy pozostanie właściwy do rozpoznania sprawy, jeżeli wartość przedmiotu sporu w sprawie nie przekroczy stu pięćdziesięciu tysięcy złotych. Co skłoniło ustawodawcę do tak znacznego podwyższenia wartości przedmiotu sporu, które wpłynie na właściwość sądu? Projektodawca w uzasadnieniu projektu powołuje się na wzrost średnich wynagrodzeń oraz PKB w Polsce, a także coraz większą dynamikę wpływu spraw do sądów okręgowych, przy jednoczesnym spadku dynamiki wpływów spraw do rozpoznania przez sądy rejonowe. 

Uzasadnienie to stoi w sprzeczności z raportem “Tendencje wpływu spraw do polskich sądów powszechnych” autorstwa prof. dr. hab. Andrzeja Siemaszko, dr. Pawła Ostaszewskiego oraz dr Justyny Włodarczyk-Madejskiej. Zgodnie bowiem z nim, w latach 2002-2017 w Polsce, od 2003 roku około 93,5% spraw cywilnych wpłynęło do rozpatrzenia przez sądy rejonowe, natomiast zaledwie 5,8% spraw rozpoznawane było przez sądy okręgowe – zarówno w pierwszej jak i drugiej instancji. Dane te każą przypuszczać, że planowane zmiany przyczynią się do wydłużenia okresu rozpoznawania spraw przez – mocno już teraz obciążone – sądy rejonowe. 

Doręczenia pism podmiotom wpisanym do CEIDG

7 listopada 2019 roku weszła w życie nowelizacja k.p.c., która zmieniła wcześniej obowiązującą regułę dotyczącą doręczenia pierwszych pism procesowych stronie pozwanej, pozwalającą na tzw. fikcję doręczeń. Fikcja doręczeń utrzymana została w sytuacji gdy “stronie podlegającej wpisowi do rejestru sądowego nie można doręczyć pisma w sposób przewidziany w artykułach poprzedzających ze względu na nieujawnienie w tym rejestrze zmiany adresu”. Wtedy pismo pozostawia się w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia (chyba, że nowy adres jest sądowi znany).

Powyższy wyjątek od ogólnej zasady zrodził wiele problemów interpretacyjnych. Powstawało pytanie o możliwość zastosowania tej instytucji do podmiotów wpisanych do rejestru przedsiębiorców Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. 

Wątpliwości te zostają rozwiane przez projektodawcę w omawianej nowelizacji k.p.c. Otóż zakłada on wprowadzenie regulacji (art. 139 §21), zgodnie z którą ”jeżeli stronie będącej przedsiębiorcą wpisanym do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej nie można doręczyć pierwszego pisma w sprawie w sposób przewidziany w artykułach poprzedzających ze względu na nieujawnienie w tej ewidencji zmiany adresu do doręczeń, pismo to doręcza się na adres zamieszkania strony.” Zmiana z pewnością jest korzystna dla ujednolicenia procesu. Wyłącza bowiem wszelkie wątpliwości interpretacyjne odnośnie możliwości zastosowania fikcji doręczenia w stosunku do przedsiębiorców wpisanych do rejestru CEIDG. Może jednak wpłynąć na uchylanie się od obowiązku podawania aktualnych danych do rejestru przez przedsiębiorców, a także doprowadzić do wydłużenia się procesów przeciwko nim. Może też skutkować łatwiejszym uchylaniem się od odpowiedzialności przez dłużnika wpisanego do rejestru CEIDG. 

Postępowanie w sprawach konsumenckich

Projekt nowelizacji k.p.c. przewiduje wprowadzenie nowego, nieznanego dotychczas postępowania odrębnego – w sprawach z udziałem konsumentów. Postępowanie to ma zastosowanie do spraw o roszczenia konsumenta przeciwko przedsiębiorcy oraz o roszczenia przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi (art. 45814 k.p.c. – 45816 k.p.c.).

Jak uzasadnia projektodawca, nowe rozwiązanie jest wyjściem naprzeciw potrzebom precyzyjniejszej ochrony konsumentów w sporach z przedsiębiorcami. Projekt przewiduje możliwość wytoczenia powództwa przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania konsumenta, co ma ułatwić konsumentom realizację prawa do sądu. Regulacja ta nie dotyczy spraw, w których k.p.c. przewiduje właściwość wyłączną sądu. 

Kolejna nowa regulacja przewidziana w projekcie wynika z próby zapewnienia szybkości procesu w sprawach konsumenckich. Polega na obowiązku powoływania przez przedsiębiorcę będącego powodem wszystkich twierdzeń i dowodów w pozwie, będącego zaś pozwanym – w odpowiedzi na pozew, w terminie wyznaczonym przez przewodniczącego. 

Regulacja ta jest znana, bowiem obowiązuje w istniejącym już odrębnym postępowaniu – w sprawach gospodarczych. Nie sposób nie przyznać racji projektodawcy, że ukształtowanie w ten sposób obowiązku dowodowego prowadzi do szybszego ukończenia postępowania. Już w pierwszym piśmie procesowym zobowiązuje bowiem do powołania wszystkich dowodów uzasadniających racje przedsiębiorcy.

Projekt przewiduje również możliwość obciążenia przedsiębiorcy kosztami procesu w całości lub w części, a nawet podwyższenia ich maksymalnie dwukrotnie, w sytuacji, gdy zaniechał on próby ugodowego zakończenia sporu, uchylił się od udziału w nim lub uczestniczył w nim w złej wierze, co doprowadziło do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy. 

Projektodawca uzasadnia tę regulację próbą zmuszenia przedsiębiorcy do zachowania dobrych praktyk w zakresie dążenia do polubownego zakończenia sporu. Regulację tę można jednak uznać za zbyt restrykcyjną. Ukształtowana w sposób wskazany w projekcie, może doprowadzić do zawierania przez przedsiębiorców skrajnie niekorzystnych ugód z uwagi na możliwość obciążenia ich kosztami procesu. 

Podsumowanie 

Przytoczone zmiany stanowią niewielką część nowelizowanych przepisów. Sam projekt zawiera ponad sto stron i wprowadza lub zmienia liczne regulacje w obszarze całego Kodeksu postępowania cywilnego. Jak podkreśla projektodawca, jest on konieczny dla wyjaśnienia licznych wątpliwości, które pojawiły się wraz z poprzednią nowelizacją. Czy jednak nowelizacja ustawy w celu wyjaśnienia regulacji zawartych w poprzedniej nowelizacji mieści się w ramach zasad przyzwoitej legislacji? 

Projekt nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego znajduje się pod poniższym linkiem.