Transakcje M&A to złożony proces. Przeprowadzenie i zamknięcie badania due diligence spółki otwiera dopiero etap kluczowych negocjacji między sprzedającym a kupującym, które mogą przesądzić o sukcesie transakcji. W naszym artykule wyjaśniamy, jakie zasady odpowiedzialności spoczywają na sprzedającym w kontekście umowy sprzedaży udziałów, oraz jakie mogą wystąpić sytuacje, w których sprzedający ponosi odpowiedzialność wobec kupującego, spółki lub innych podmiotów. Przedstawiamy również, czym są oświadczenia i zapewnienia, jakie gwarancje mogą zostać wprowadzone w umowie oraz dlaczego ich precyzyjne sformułowanie jest kluczowe dla zabezpieczenia interesów obu stron.

Zasady ogólne

Kwestii tej nie można pozostawić zasadom ogólnym ponieważ w przypadku sprzedaży udziałów* (ang. Share Purchase Agreement; dalej: SPA) sprzedający odpowiadałby jedynie za ważność nabycia udziałów, ich pełne opłacenie, czy za obowiązek wniesienia dopłat. Nie odpowiadałby za całą resztę spraw związanych z prowadzonym przez spółkę przedsiębiorstwem. 

Przykład, w którym sprzedający odpowiada wobec kupującego: 
Jan Nowak, będący wspólnikiem spółki XYZ sp. z o.o. zawarł z Zofią Kowalską umowę sprzedaży udziałów, oświadczając przy tym, że posiada on wszystkie upoważnienia i zgody korporacyjne do zawarcia umowy, a także wykonania zobowiązań z niej wynikających.

Po zawarciu umowy okazało się, że takich zgód nie było, co czyni transakcję nieważną, a kupujący nie może skutecznie nabyć udziałów.

W takim przypadku Jan Nowak odpowiada z tytułu rękojmi za wady prawne udziałów wobec Zofii Kowalskiej, ponieważ brak zgody korporacyjnej uniemożliwia skuteczne przeniesienie własności. 

Przykład, w którym sprzedający i kupujący odpowiadają solidarnie wobec Spółki:
W spółce XYZ sp. z o.o. w styczniu 2024 podjęto uchwałę o obowiązku wniesienia dopłat.

Jan Nowak, będący wspólnikiem tej spółki, zobowiązany do wniesienia dopłaty w kwocie 1 mln PLN nie wniósł dopłaty w oznaczonym w uchwale terminie. W związku z tym spółka posiadała roszczenie do Jana Nowaka o wniesienie dopłaty. Jan Nowak w czerwcu 2024 roku sprzedał swoje udziały Zofii Kowalskiej za 15 mln PLN. W lipcu 2024 Spółka wezwała Zofię Kowalską do wpłaty dopłaty uchwalonej w styczniu 2024 w kwicie 1 mln wraz z odsetkami.

W takiej sytuacji Zofia Kowalska odpowiada za wniesienie dopłat solidarnie z Janem Nowakiem. W przypadku wniesienia dopłat Zofii Kowalskiej przysługuje roszczenie wobec Jana Nowaka. Roszczenie spółki z o.o. wobec zbywcy z tytułu niespełnionych świadczeń należnych spółce ze zbytego udziału przedawnia się z upływem 3 lat od zawiadomienia spółki o zbyciu udziału. 

Przykład, w którym sprzedający nie odpowiada wobec kupującego: 
W sierpniu 2024 w stosunku do tej samej spółki zakończyło się postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym, w wyniku którego Spółka została zobowiązana do zapłaty zaległego podatku CIT w kwocie 15 mln PLN.

Wobec powyższego spółka została postawiona w stan upadłości likwidacyjnej, a majątek likwidacyjny nie pokrył wszystkich zobowiązań wobec wierzycieli Spółki.

W sytuacji, gdy odpowiedzialność z umowy sprzedaży udziałów pozostawiona została zasadom ogólnym z KC Zofia Kowalska nie ma roszczeń (skonstruowanych na prostej oczywistej podstawie) wobec Jana Nowaka. 

*Inaczej będzie w przypadku, gdy przedmiotem transakcji jest samo przedsiębiorstwo albo zorganizowana część przedsiębiorstwa, wówczas sprzedający odpowiada solidarnie z kupującym za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.

Oświadczenia i zapewnienia 

Aby uniknąć sytuacji jak w przykładzie 3, w umowach SPA przyjmuje się jako zasadę odpowiedzialność gwarancyjną.  Odpowiedzialność gwarancyjna zostanie zastosowana w przypadkach niewykonania albo nienależytego wykonania umowy, ale też  w przypadku wystąpienia naruszenia złożonych  przez sprzedającego oświadczeń i zapewnień. Co to właściwie jest i  jakie obszary zwykle zostaną objęte takimi gwarancjami i dlaczego ich precyzyjne sformułowanie jest tak istotne? Na ich treść niewątpliwie istotny wpływ ma wiedza stron o sprzedawanej spółce, zazwyczaj uzyskana w procesie due diligence. 

Czego zazwyczaj oczekuje kupujący? 

Aby odpowiedzialność za niezgodność ze stanem rzeczywistym gwarancji i zapewnień była niezależna od winy, wiedzy czy też staranności sprzedającego.

Gwarancje mają na celu uzyskanie od sprzedającego zapewnienia, poprzez odpowiednie oświadczenia, że spółka wypełniła swoje zobowiązania zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, nie jest stroną sporów sądowych, nie posiada przeterminowanych zobowiązań podatkowych. Obejmują one nie tylko zbywane udziały będące przedmiotem transakcji, ale także kondycję finansową spółki, kwestię jej wypłacalności oraz zdolności realizacji transakcji (zapewnienia fundamentalne), kwestie rozliczeń podatkowych i spełniania obowiązków podatnika (zapewnienia podatkowe), posiadany majątek czy prawidłowość uzyskanych zezwoleń i koncesji koniecznych do prowadzenia działalności przez spółkę (zapewnienia biznesowe). W konsekwencji liczba zapewnień zarówno fundamentalnych, biznesowych jak i podatkowych powstała w wyniku negocjacji i przeprowadzonego due diligence przy tak rozbudowanej umowie SPA może osiągnąć kilkanaście stron, a w praktyce stanowić nawet osobny załącznik do umowy. 

Przykład jednego z zapewnień fundamentalnych 
Udziały zostały ważnie wyemitowane, prawidłowo objęte, opłacone i pokryte w całości. Wkłady na Udziały zostały wniesione w pełni i skutecznie. Udziały są wolne od jakichkolwiek zobowiązań do wniesienia dodatkowych wkładów lub wpłat oraz podobnych zobowiązań i ograniczeń, a także nie została podjęta uchwała o obniżeniu lub podwyższeniu kapitału zakładowego, która nie została zarejestrowana przez właściwy sąd rejestrowy.

Przykład jednego z zapewnień podatkowych 
Spółka posiadała i posiada wszelkie Pozwolenia, konieczne do prowadzenia jej działalności gospodarczej oraz dokonała wszelkich wymaganych rejestracji, aktualizacji i złożyła wymagane dokumenty lub zawiadomienia do wszystkich odpowiednich organów publicznych zgodnie z odpowiednimi przepisami w zakresie działalności gospodarczej Spółki.

Przykład jednego z zapewnień biznesowych 
Spółka nie posiada jakiejkolwiek zaległości w zakresie Podatków, które Spółka miałaby obowiązek uregulować zgodnie z obowiązującymi Przepisami, w tym prawa UE, jako podatnik, płatnik, poborca, następca prawny albo osoba trzecia odpowiedzialna za zobowiązania publicznoprawne innego podmiotu. 

Gwarancje udzielane przez sprzedającego nie powinny opierać się na subiektywnych kryteriach, takich jak jego wiedza, znajomość prawa czy świadomość o określonych faktach.

Przykładami sformułowań, które mogą osłabić skuteczność gwarancji, są zwroty typu: „według najlepszej wiedzy sprzedającego / zarządu spółki” lub „sprzedający nie ma świadomości, aby (…)”.

Podsumowanie

Jeśli w umowie przy transakcji M&A nie postanowisz inaczej, odpowiedzialność sprzedającego będzie opierać się na rękojmi za wady prawne. Aby uniknąć sytuacji spornej, strony często wprowadzają do umowy oświadczenia i zapewnienia, które mają na celu zagwarantowanie kupującemu, że spółka działa zgodnie z przepisami prawa i jest w dobrej kondycji finansowej. Gwarancje obejmują kwestie fundamentalne, biznesowe oraz podatkowe, a ich dokładne określenie jest kluczowe, ponieważ zapewniają niezależność od winy czy staranności sprzedającego. W praktyce odpowiednio sformułowane gwarancje stanowią istotne zabezpieczenie interesów kupującego i sprzedającego.

Jeżeli masz pytania dotyczące transakcji M&A, nasi specjaliści mogą udzielić wsparcia na każdym etapie procesu. Obecnie przygotowujemy szczegółowy raport dotyczący M&A w branży IT, który pomoże w lepszym zrozumieniu specyfiki tego sektora. Pozostańmy w kontakcie.

Kinga Nowak: k.nowak@dsk-kancelaria.pl i Ewelina Świtalska: e.switalska@dsk-kancelaria.pl