Dwa lata ustawy o fundacjach rodzinnych: sukces, wyzwania i perspektywy

22 maja 2025 r. mijają dokładnie dwa lata od wejścia w życie ustawy o fundacjach rodzinnych – przełomowego aktu prawnego, który wprowadził do polskiego systemu prawnego nową formę zarządzania majątkiem i sukcesją w firmach rodzinnych. Choć początkowo to rozwiązanie budziło pewne obawy, dziś można mówić o jego sukcesie, choć nie bez wyzwań.

Fundacje rodzinne – odpowiedź na wyzwania sukcesji

O tym, jak istotny to akt prawny, może świadczyć fakt, że w Polsce działa ponad 830 tys. przedsiębiorstw rodzinnych, a ich roczny łączny przychód wynosi ponad 322 mld zł. Co szczególnie ważne, wiele z tych firm powstało bezpośrednio po przełomie roku 1989, a więc ich założyciele wchodzą dziś często w wiek emerytalny i zastanawiają się, jak zapewnić bezpieczną sukcesję i znaleźć lepsze rozwiązanie niż dziedziczenie ustawowe czy testamentowe. Fundacje rodzinne odpowiadają na to wyzwanie, umożliwiając zachowanie integralności majątku oraz płynne przekazanie zarządzania kolejnym pokoleniom.

Korzyści podatkowe 

Fundacje rodzinne cieszą się preferencjami podatkowymi, takimi jak zwolnienie z podatku CIT oraz korzystne stawki PIT dla beneficjentów. Jednakże pojawiły się również wątpliwości interpretacyjne. Do końca kwietnia 2025 r. wydano prawie 500 indywidualnych interpretacji podatkowych, z czego w ponad 70% przypadków fiskus zgodził się z poglądem podatnika. 

Kontrowersje budziło m.in. opodatkowanie fundacji zakładanej wspólnie przez małżonków. Początkowo Krajowa Informacja Skarbowa uznawała, że tylko jeden z małżonków może być uznany za fundatora, co ograniczało możliwość skorzystania z preferencyjnego opodatkowania dla najbliższej rodziny. Dopiero zmiana stanowiska KIS w połowie 2024 roku pozwoliła uznać fundację za założoną wspólnie przez małżonków, a tym samym zapewnić zwolnienie z PIT także dla współmałżonka jako beneficjenta.

Kolejną kontrowersję wzbudziła wydana w ostatnich tygodniach odmowa Szefa KAS wydania opinii zabezpieczającej (sygn. DKP1.8082.6.2024). Sprawa dotyczyła planu założenia fundacji rodzinnej, wniesienia do niej udziałów i akcji spółek kapitałowych, a następnie ich sprzedaży przez fundację. Szef KAS uznał, że głównym celem tych działań było osiągnięcie korzyści podatkowej poprzez uniknięcie opodatkowania CIT i PIT, co stanowi niedozwoloną optymalizację podatkową. Działania te zostały ocenione jako sztuczne i sprzeczne z celem przepisów podatkowych, co skutkowało odmową wydania opinii zabezpieczającej.

W związku z tym, przedsiębiorcy planujący wykorzystanie fundacji rodzinnych w strukturach sukcesyjnych powinni dokładnie analizować cele i uzasadnienie gospodarcze takich działań, aby uniknąć ryzyka zakwestionowania ich przez organy podatkowe. 

Imponujący wzrost liczby fundacji vs. problemy z rejestracją 

Do końca kwietnia 2025 roku złożono około 3860 wniosków o rejestrację fundacji rodzinnych, z czego zarejestrowano już ponad 2500. To wyraźny wzrost względem pierwszego roku obowiązywania przepisów, kiedy liczba zarejestrowanych fundacji wynosiła nieco ponad 1000. Fundatorami są najczęściej osoby w wieku od 40 do 55 lat, ale zdarzają się również znacznie młodsi założyciele – nawet dwudziestoletni – co potwierdza, że fundacja rodzinna zyskuje popularność także wśród młodszych pokoleń przedsiębiorców.  

Coraz więcej founderów myśli o sukcesji i ochronie majątku już na wczesnym etapie działalności biznesowej, a nie dopiero w perspektywie emerytury. To sygnał zmiany mentalności – zarządzanie firmą przestaje być postrzegane wyłącznie w kategoriach operacyjnych, a coraz częściej wpisuje się w długofalowe planowanie międzypokoleniowe. Fundacja rodzinna staje się w tym kontekście narzędziem strategicznym, a nie tylko reakcją na zbliżający się moment przekazania sterów.

Jednym z głównych wyzwań pozostaje proces rejestracji fundacji rodzinnych. Obecnie czas oczekiwania na wpis do Rejestru Fundacji Rodzinnych wynosi około 7 – 10 miesięcy, co jest znaczącym utrudnieniem dla przedsiębiorców, w szczególności gdy do fundacji rodzinnej wnoszone są udziały czy ogół praw i obowiązków w spółkach. Brak elektronicznego rejestru oraz opóźnienia w wydawaniu odpisów dodatkowo komplikują sytuację. Eksperci apelują o wprowadzenie zmian legislacyjnych, które usprawniłyby proces rejestracji i funkcjonowanie fundacji rodzinnych w obrocie gospodarczym. Bez zmian legislacyjnych, które usprawniłyby proces rejestracji fundacji rodzinnej oraz jej zmian, możliwy jest dalszy paraliż rejestracji oraz znaczące utrudnienie funkcjonowania fundacji rodzinnych w obrocie gospodarczym.

Podsumowanie

Czy fundacja rodzinna nadal jest wartościowym rozwiązaniem? Zdecydowanie tak – jednak jej skuteczne wdrożenie wymaga obecnie gruntownego podejścia, wykraczającego poza czysto podatkowe kalkulacje. Należy mieć na uwadze, że fundacje rodzine to przede wszystkim instrument do planowania sukcesji. 

Pomimo wyzwań, fundacje rodzinne zyskały na popularności i stały się ważnym narzędziem w planowaniu sukcesji i zarządzaniu majątkiem w firmach rodzinnych. Ich rosnąca liczba oraz pozytywne opinie przedsiębiorców świadczą o potrzebie dalszego rozwoju tej instytucji. Wprowadzenie odpowiednich zmian legislacyjnych oraz dalsze monitorowanie praktyki stosowania przepisów mogą przyczynić się do jeszcze większej efektywności i atrakcyjności fundacji rodzinnych w Polsce.