Ustawa z 19 lipca 2019 roku o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych (Dz.U. 2019, poz. 1649) wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2020 roku. Jednym z powodów jej wprowadzenia jest negatywna ocena występujących wśród polskich firm opóźnień płatności zobowiązań. Zmiany wprowadzane przywołaną powyżej ustawą są próbą ustawowego rozwiązania tego problemu. 

Przyjmuje się, że 80 – 90% przedsiębiorców nie otrzymuje zapłaty za fakturę w umówionym terminie. Zaległości przekraczające trzymiesięczną wymagalność zgłosiło 28% przedsiębiorców. Najbardziej przeterminowane są płatności w branżach: transportowej – 145,9 dni oraz budowlanej – 115,6 dni.

Opóźnienia w zapłacie nie są jedynym z problemów występujących w relacjach pomiędzy przedsiębiorcami, zwłaszcza gdy stroną transakcji są mniejsze podmioty. Te, w relacji z dużymi firmami, mierzą się z problemem narzucenia terminów płatności do 180 dni. W praktyce odroczony termin zapłaty jest sposobem finansowania działalności – korzystniejszym niż instrumenty finansowe, w tym kredyty. Pogłębiające się opóźnienia w płatnościach wystąpiły w ostatnim roku pomimo wzrostu gospodarczego oraz pobudzenia postaw konsumpcyjnych. Ostatni rok występujących opóźnień w zapłacie nie jest w tym zakresie wyjątkiem, a stan występowania opóźnień w zapłacie się pogłębia.

Wprowadzone zmiany mają na celu ochronę mikro, małych i średnich przedsiębiorców – w szczególności, gdy podmioty te są wierzycielami dużych przedsiębiorstw (podmiotu niebędącego mikro, małym i średnim przedsiębiorcą w rozumieniu załącznika I do rozporządzenia Komisji UE nr 651/2014 z dnia 17 czerwca  2014 roku uznającego niektóre rodzaje pomocy zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i art. 108 Traktatu (Dz.Urz. UE L 187 z dnia 26 czerwca 2014 roku, str. 1 z późn. zm.), m.in. poprzez:

  •  skrócenie terminów zapłaty do 60 dni,
  •  możliwość odstąpienia od umowy,
  •  nieważność postanowień umownych,
  •  wyższe odsetki ustawowe za opóźnienia w transakcjach handlowych,
  •  wyższe koszty rekompensaty za koszty odzyskiwania należności,
  •  ułatwienia w postępowaniu zabezpieczającym,
  •  ulgę w podatku dochodowym za “złe długi”, czy
  •  liczne dodatkowe uprawnienia Prezesa UOKIK, w tym do prowadzenia postępowań w sprawie nadmiernego opóźnienia ze spełnieniem świadczenia pieniężnego.

Niezależnie od wymienionych, najwięksi podatnicy podatku dochodowego od osób prawnych (grupy kapitałowe oraz podmioty osiągające dochód roczny przekraczający 50 mln euro), będą zobowiązani do przekazywania ministrowi właściwemu do spraw gospodarki – drogą elektroniczną – sprawozdania o stosowanych przez te podmioty terminach zapłaty w transakcjach handlowych, w terminie do dnia 31 stycznia każdego roku. Dane ujęte w przesyłanych sprawozdaniach będą podawane do wiadomości publicznej – pierwsze już 2021 roku – obejmujące dane za rok 2020. 

Na etapie opracowywania założeń nowej ustawy oraz konsultacji, rozwiązania ustawowe miały prowadzić do nagradzania pozytywnych zachowań w celu wykształcenia praktyki regulowania należności w umówionych terminach.

Ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych daje narzędzia mniejszym podmiotom do ukształtowania treści kontraktu w sposób mogący uniemożliwić powstawanie opóźnień w zapłacie za wykonane usługi czy dostarczony towar. Zmiany wprowadzane w innych ustawach są nakierowane na działania mające doprowadzić do wykonania zarówno umowy zawartej zgodnie z treścią nowej regulacji jak również zmienionych rozwiązań prawnych. 

Nieuzasadnione wydłużenie terminów zapłaty za dostarczone towary lub wykonane usługi stanowić będzie czyn nieuczciwej konkurencji, w szczególności poprzez:

  • naruszenie przepisów ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych;
  • rażącym odstępstwie od dobrych praktyk handlowych, które narusza zasadę działania w dobrej wierze i zasadę rzetelności;
  • niedostosowaniu do harmonogramu dostawy towarów lub harmonogramu wykonania usługi oraz
  • nieuwzględnieniu właściwości towaru lub lub usługi, które są przedmiotem umowy (ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 roku o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji Dz. U. 2019 poz. 1010 ze zmianami, które wejdą w życie na podstawie ustawy z dnia 19 lipca 2019 roku o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych (Dz.U. 2019, poz. 1649).

Dodatkowo nieuzasadnione wydłużenie terminów zapłaty za dostarczone produkty rolne lub spożywcze będzie stanowić nieuczciwe wykorzystanie przewagi kontraktowej (ustawa z dnia 16 grudnia 2016 roku o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi Dz. U. 2019 poz 517 ze zmianami, które wejdą w życie na podstawie ustawy z dnia 19 lipca 2019 roku o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych (Dz.U. 2019, poz. 1649).

Prezes UOKiK otrzymał nowe narzędzia, dzięki którym będzie mógł prowadzić postępowania w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnieniem świadczeń pieniężnych. W ramach postępowań, uprawnienia Prezesa UOKiK sprowadzają się do szerokich działań kontrolnych – również przy wykorzystaniu Policji i Inspekcji Handlowej oraz możliwości nałożenia kar administracyjnych do 5% obrotu w poprzednim roku podatkowym (nie więcej niż 50 mln euro w przypadku nieudzielenia informacji żądanych przez Prezesa UOKiK, udzielenia informacji nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd albo uniemożliwienia lub utrudniania rozpoczęcia lub przeprowadzenia kontroli). Kara ta może zostać wymierzona nawet wobec podmiotu, który nie był stroną transakcji. Kara administracyjna w przypadku stwierdzenia przez Prezesa UOKiK nadmiernego opóźniania się ze spełnieniem świadczeń pieniężnych stanowić będzie sumę jednostkowych kar za każde spełnione oraz spełnione po terminie świadczenia, które było wymagalne w okresie objętym postępowaniem – ustalone na podstawie wzoru określonego w nowej regulacji. Wprowadzono również rozwiązanie umożliwiające Prezesowi UOKiK odstąpienie od wymierzenia kary w uzasadnionych przypadkach jak również w przypadku wystąpienia siły wyższej. 

Zmiany wprowadzone nową regulacją mają bardzo szeroki zakres oraz nadają różnym organom nowe kompetencje. Charakter zmian nie został nakierowany na nagradzanie zachowań a skierowany na obawy związane z kontrolami oraz wysokimi karami pieniężnymi.

Kolejne miesiące pokażą w jaki sposób rynek odbierze wprowadzane zmiany, w szczególności czy proponowane rozwiązania przyniosą faktyczne rozwiązanie problemu sektora MŚP związane z występowaniem opóźnień w płatnościach. Duże przedsiębiorstwa stoją przed wyzwaniem zweryfikowania kontraktów, wprowadzenia mechanizmów zabezpieczających przed występowaniem opóźnień w zapłacie, opracowania nowych zasad współpracy z sektorem MŚP. W niektórych przypadkach może być to związane ze zmianą modelu biznesowego, co będzie również skutkowało na sytuację firm tego sektora. Paradoksalnie zmiany mogą nie doprowadzić do poprawienia płynności finansowej przedsiębiorstw, gdyż równocześnie koszty prowadzenia działalności związane z innymi wprowadzonymi zmianami w ustawodawstwie (płaca minimalna, PPK) stają się dziś wysokie. Sytuacja przedsiębiorstw – w poszczególnych branżach – uzależniona jest od wielu innych czynników, wśród których zapłata jest ważnym elementem – jakkolwiek nie jedynym.