Skutkiem wyroku Trybunału Konstytucyjnego na temat obliczania stażu pracy na potrzeby ustalania uprawnień emerytalnych muszą być zmiany w przepisach. Kolejne kroki ustawodawcy w tej sprawie będą kluczowe dla osób uprawnionych nie tylko do świadczeń przedemerytalnych, lecz także do emerytur, rent oraz zasiłków.
Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego dotyczące obliczania stażu pracy zapadło 13 grudnia 2023 r. (SK 109/20). Wyrok został wydany w sprawie skargi konstytucyjnej pracownika, który starał się o uzyskanie świadczenia przedemerytalnego. Żeby je uzyskać, staż pracy tej osoby musiałby być wyższy niż 40 lat – konieczne było więc ustalenie wysokości stażu.
Po zliczeniu wszystkich okresów zatrudnienia okazało się, że staż skarżącego wynosi 39 lat i 10 miesięcy. A zatem nie został spełniony wymóg co najmniej 40-letniego stażu pracy, co w konsekwencji nie dało prawa do świadczenia przedemerytalnego.
Niewliczane dni
Duże znaczenie w tym przypadku miał sposób obliczania stażu. Otóż zgodnie z przepisami ten okres liczy się w latach, miesiącach i dniach. W przypadku, gdy okresy zatrudnienia są przerywane, liczba dni przepracowanych w niepełnych miesiącach pracy jest sumowana w ten sposób, że jako miesiąc przyjmuje się 30 dni. Tymczasem przy obliczaniu miesięcy w okresach nieprzerwanego stażu liczba dni przypadających w miesiącu pozostaje bez znaczenia. Jako pełen miesiąc może być więc zliczana liczba 28, 30 lub 31 dni.
Pracownik, który złożył skargę do Trybunału Konstytucyjnego, miał nieprzerwane zatrudnienie, więc uznał, że przyjęta w przepisach metoda obliczania stażu jest dla niego krzywdząca. Utracił bowiem w każdym roku stażu pracy sześć dni (przy uwzględnieniu lutego i miesięcy liczących 31 dni). Gdyby przyjąć, że miesiąc mający 31 dni to na potrzeby wyliczania stażu miesiąc i 1 dzień, skarżący pracownik osiągnąłby staż 40 lat oraz 6 miesięcy pracy i otrzymałby prawo do świadczenia przedemerytalnego.
Dlatego skarżący uznał, że rozwiązanie systemowe jest niesprawiedliwe, dyskryminujące i narusza podstawową zasadę równości obywateli wobec prawa. Trybunał pochylił się nad jego skargą i 13 grudnia 2023 r. wydał wyrok. Orzekł, że par. 31 rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. z 2011 r. nr 237, poz. 1412) jest niezgodny z art. 67 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z pkt II wyroku przepis utraci moc po upływie 12 miesięcy od daty publikacji wyroku.
Skutki wyroku
Co istotne, w orzeczeniu trybunał odniósł się nie do wskazanego w skardze naruszenia zasady równości obywateli wobec prawa, tylko do aspektów formalnych sprawy. Nie ustosunkował się do sposobu obliczania poszczególnych okresów stażu pracy, a wyłącznie do tego, że materia ta powinna być regulowana ustawą, a nie, jak jest teraz, aktem o randze niższej, tj. rozporządzeniem.
Jakie skutki prawne i funkcjonalne przyniesie ten wyrok? Po pierwsze – konieczne będzie uregulowanie kwestii sposobu wyliczania okresu składkowego i nieskładkowego w ustawie.
Po drugie – ustawodawca ma być racjonalny, a więc będzie zobowiązany do weryfikacji sposobu wyliczania okresów stażu pracy. Należy ustalić, czy sposób pierwotnie przyjęty był optymalny. Przy konstruowaniu nowych przepisów będzie trzeba wziąć pod uwagę zasadę równości i zakaz dyskryminacji oraz zasadę sprawiedliwości społecznej. Powinno się też uwzględnić sposób zaliczania do stażu pracy dni lutego w poszczególnych latach.
Jak zlicza się okresy składkowe
Trybunał Konstytucyjny wypowiedział się na temat sposobu obliczania okresu składkowego i nieskładkowego w sprawach emerytalno-rentowych, określonego w par. 31 rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe. Zgodnie z nim przy obliczaniu okresu składkowego i nieskładkowego dodaje się, osobno dla każdego z tych okresów, poszczególne lata, miesiące i dni. Okresy niepełnych miesięcy oblicza się w dniach. Sumę dni zamienia się na miesiące, przyjmując za miesiąc 30 dni kalendarzowych. Sumę miesięcy zamienia się na lata, przyjmując pełne 12 miesięcy za jeden rok. Jeżeli w zaświadczeniu stwierdzającym okresy zatrudnienia są podane dniówki robocze, a nie okresy zatrudnienia, sumę dni zamienia się na miesiące, przyjmując za miesiąc 22 dni robocze, a za okresy przed 1 stycznia 1981 r. ‒ 25 dni roboczych.
Artykuł autorstwa Piotra Rygorowicza ukazał się Dzienniku Gazeta Prawna 3 stycznia 2024 r.