Skarga Pauliańska sposobem na dłużników

ACTIO PAULIANA

Instytucja ta znana była już w czasach starożytnego Rzymu. Podobnie jak w dzisiejszym prawodawstwie, służyła zabezpieczeniu interesów wierzyciela przed czynnościami prawnymi dłużnika, które miałyby na celu pokrzywdzenie wierzyciela. Na czym dokładnie polega skarga pauliańska i w jakich okolicznościach można z niej skorzystać?

OCHRONA WIERZYCIELA W RAZIE NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA

Skarga pauliańska jest rodzajem powództwa w postępowaniu cywilnym, uregulowanym przez zapisy art. 527-534 Kodeksu cywilnego. Art. 527 k.c. stanowi, że żądania tego mogą domagać się wierzyciele, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika doszło do pokrzywdzenia ich interesów, a osoba trzecia uzyskała z tego tytułu korzyść majątkową.

Skarga pauliańska ma więc na celu ochronę wierzyciela przed nielojalnym dłużnikiem, chcącym wyzbyć się majątku, z którego mógłby pokryć należność winną wierzycielowi. Wyzbyć jej może się na różne sposoby: poprzez akt darowizny lub transakcje sprzedaży. Kiedy istnieją przesłanki, że dłużnik pozbył się majątku celowo, wierzyciel ma możliwość wystąpienia z roszczeniami pauliańskimi.

PRZESŁANKI

Znamienne, że skargi pauliańskiej nie składa się przeciwko dłużnikowi, lecz przeciwko osobie trzeciej, czyli tej, która nabyła majątek dłużnika. Z instytucji tej może skorzystać każdy wierzyciel, jeśli zaistnieją łącznie następujące przesłanki:

•  istnienie godnego ochrony interesu wierzyciela w postaci wierzytelności;
•  dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią;
•  pokrzywdzenie wierzyciela wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika;
•  dokonanie przez dłużnika czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela;
•  uzyskanie wskutek tej czynności korzyści majątkowej przez osobę trzecią;
•  działanie osoby trzeciej w złej wierze.

Skarga ta może wydawać się krzywdząca w stosunku do osoby trzeciej. Należy jednak podkreślić, że to na wierzycielu spoczywa obowiązek udowodnienia faktu, że osoba, która uzyskała od wierzyciela część majątku, z którego mógłby być odzyskany dług, miała świadomość faktu pokrzywdzenia wierzyciela lub nie dołożyła starań, by się o nim dowiedzieć (art. 527 §2). W praktyce najtrudniej wierzycielowi zazwyczaj udowodnić, że osoba trzecia miała świadomość pokrzywdzenia wierzyciela.

DOMNIEMANIE PRAWNE

Wierzyciel jest zwolniony z obowiązku udowadniania wyżej wymienionych faktów, jeśli w jego sprawie występują przesłanki określone w art. 527 §3 i §4. Wynika z nich, że jeśli ,,wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli” oraz ,,wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli”. Warto dodać, że pojęcie „bliskich stosunków” obejmuje zatem nie tylko osoby pozostające z dłużnikiem w relacjach rodzinnych czy podobnych o charakterze osobistym, takich jak narzeczeństwo czy konkubinat ale także i te osoby, które łączy z dłużnikiem bliska znajomość czy przyjaźń.

ZŁOŻENIE SKARGI PAULIAŃSKIEJ

Skarga pauliańska jest pozwem, należy więc złożyć ją w sądzie. Ponadto trzeba liczyć się z kosztami opłaty sądowej, która wynosi 5% wartości przedmiotu sporu. Jej określenie może być dla wierzyciela kolejną trudnością, ponieważ wnosząc skargę paulińską, nie zawsze jest znana wartość przedmiotów majątkowych, których pozbył się dłużnik. Istnieje więc możliwość wskazania w pozwie wysokości wierzytelności dłużnika, w stosunku do wierzyciela bądź wartości tego, co na skutek dokonanej przez dłużnika czynności wyszło z jego majątku lub do niego nie weszło.

UWZGLĘDNIENIE SKARGI PAULIAŃSKIEJ

Skutkiem uwzględnienia przez sąd skargi pauliańskiej jest uznanie czynności prawnej (np. ugody czy aktu sprzedaży), przeprowadzonej w celu udaremnienia odzyskania długu, za bezskuteczną wobec wierzyciela. W przypadku uznania przez sąd skargi za zasadną, wierzyciel ma prawo skierować do komornika sprawę o wszczęcie postępowania egzekucyjnego ze wskazanej części majątku, którego dotyczy skarga. Istotny również jest fakt, że jeśli osoba trzecia jest zadłużona u innych wierzycieli, to pierwszeństwo w odzyskaniu długu ma osoba, która złożyła skargę pauliańską.

PRZEDAWNIENIE SKARGI PAULIAŃSKIEJ

Wierzyciel ma 5 lat od czynności prawnej dokonanej przez dłużnika, chcącego pozbyć się składnika majątku, z którego można egzekwować wierzytelność. Jeśli tego nie zrobi, prawo do złożenia skargi pauliańskiej wygasa, a pozew staje się bezskuteczny.

Skarga pauliańska może być skutecznym sposobem na walkę z nieuczciwym dłużnikiem. W praktyce spełnienie wszystkich drobiazgowych przesłanek, bywa dość kłopotliwe. Muszą być one spełnione łącznie, co w wielu sprawach niestety nie ma miejsca.  Przy czym dochodzenie zarzutu ze skargi przed sądem też nie jest łatwe i przydaje się tu wiedza oraz doświadczenie profesjonalnego