Aby zdobyć do pracy specjalistów, pracodawcy muszą obecnie oferować im większą swobodę niż etat. Powinni jednak uważać na ustalone warunki współpracy, by rodzaj kontraktu nie został podważony.

Rewolucja technologiczna ostatnich lat wpłynęła na transformację naszego życia, a nowatorskie rozwiązania technologiczne wygenerowały szereg możliwości na rynku pracy w postaci coraz to elastyczniejszych form zatrudnienia. To właśnie dzięki nowym technologiom, robotyce, sztucznej inteligencji, która przyspiesza tempo odkryć naukowych w skali dotychczas nieznanej, ewoluowały formy zatrudniania, określając na nowo atrakcyjność przedsiębiorców na rynku pracy.

Dotychczasowe umowy o pracę określające standardowy tydzień, godziny, miejsce i organizację pracy zostają wyparte przez rozwiązania dające pracownikom możliwość godzenia życia zawodowego z prywatnym. To zjawisko szczególnie widoczne wśród młodych ludzi, którzy dopiero rozpoczynają karierę zawodową. Obecnie na rynku pracy uwidacznia się potencjał do dalszego kształtowania form zatrudnienia w sposób godzący interesy zarówno pracowników, jak i pracodawców.

Nowe pokolenie na rynku pracy

Istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój elastycznych form zatrudnienia jest zmiana generacyjna – wejście na rynek pracy młodych ludzi oraz megatrendy odnoszące się zarówno do życia prywatnego, jak i zawodowego. Zauważalnie zakorzenia się na naszym rynku pracy popularny w Stanach Zjednoczonych quiet quitting. To tzw. ciche odchodzenie, oznaczające odejście od nadmiernego angażowania się w wielogodzinną pracę, dodatkowych zadań, ambicji zawodowych na rzecz wykonywania podstawowych obowiązków celem uzyskania równowagi w życiu zawodowym i prywatnym. Pracownicy wartościują swój czas, a praca zawodowa nie stanowi już priorytetu.

Młodzi ludzie, którzy niedawno rozpoczęli swoją ścieżkę zawodową, wybierają pracodawców oferujących szerokie możliwości łączenia życia zawodowego z prywatnym – elastyczne formy zatrudnienia. Dzisiaj kluczowa jest niezależność, możliwość zdobywania różnorodnego doświadczenia, przeplatanie spraw prywatnych, np. odbieranie dzieci z przedszkola, wizyta u lekarza z jednoczesnym wykonywaniem pracy.

Nowe możliwości

Rozwijające się w zawrotnym tempie technologie wygenerowały nowe możliwości na rynku pracy, które zdefiniowały elastyczne formy zatrudnienia. Jeszcze kilka lat temu w ramach elastycznych form zatrudnienia można było świadczyć pracę w formie telepracy, okazjonalnej pracy z domu (często nieformalnie), traktowanej jako bonus od pracodawcy czy umów cywilnoprawnych.

Znowelizowane w kwietniu 2023 r. przepisy kodeksu pracy, które uregulowały pracę zdalną – nakładając na pracodawców szereg obowiązków dotyczących m.in. pokrycia kosztów związanych z jej wykonywaniem, wypłaty ekwiwalentu lub ryczałtu, którego wysokość odpowiada przewidywanym kosztom ponoszonym przez pracownika w związku z wykonywaniem pracy zdalnej – mogą okazać się jedynie częściowym rozwiązaniem. Wciąż bowiem ograniczają możliwość świadczenia pracy z dowolnego miejsca, często też w sztywno określonych godzinach.

Zalety b2b

Oczekiwania pracowników sięgają dalej. Mobilność zawodowa, atrakcyjne warunki wynagradzania, duża samodzielność, dostęp do wielu projektów i mniejsze obciążenia publicznoprawne to kryteria, które decydują o podjęciu elastycznych form współpracy, szczególnie w ramach kontraktów b2b.

Dla wielu organizacji taki model współpracy stanowi dużą wartość ze względu na brak konieczności usztywniania kosztów, szybkie uzupełnienie określonej grupy specjalistów, swobodę w kształtowaniu zakresu i rodzaju świadczonych usług, a przy tym stosunkowo łatwą rezygnację ze współpracy, gdy przestaje być potrzebna.

Dynamiczne zmiany na rynku pracy sprawiają, że coraz trudniej jest pracodawcom zatrudnić na podstawie umowy o pracę wysoko wykwalifikowanych i doświadczonych specjalistów o szerokich kompetencjach. Takie osoby zwyczajnie nie chcą wiązać się z firmą umową o pracę, która ograniczy ich swobodę – wybierają wolność świadczenia usług z dowolnego miejsca na świecie. Między innymi ta trudność sprawiła, że pracodawcy decydują się na elastyczne formy współpracy. Takie są bowiem oczekiwania wysoko wyspecjalizowanych pracowników, z którymi chcą współpracować.

Uelastycznieniu form zatrudnienia bez wątpienia sprzyja postęp technologiczny. Szczególnie w obszarze komunikacji umożliwia wprowadzenie szeregu rozwiązań pozwalających osiągnąć zamierzony cel bez konieczności codziennej pracy w siedzibie firmy.

Najczęściej elastyczne formy zatrudnienia oferowali dotychczas przedsiębiorcy zajmujący się obszarem IT, tworzeniem oprogramowania oraz innowacyjnymi rozwiązaniami. Obecnie takie formy zatrudnienia oferuje wiele innych branż. Jest to możliwe dzięki w pełni zautomatyzowanym procesom, zadaniom wspieranym odpowiednimi narzędziami, z uwzględnieniem zmian w zasadach i politykach wewnętrznych przedsiębiorstw, z jednoczesnym osiągnięciem wyznaczonych celów.

Technologia rozwija się w zawrotnym tempie wykazując potencjał do dalszego rewolucjonizowania różnych sektorów i usprawniając świadczenie pracy zdalnej. To bez wątpienia wpłynie na to, że praca wkrótce będzie zindywidualizowana jak nigdy dotąd.

Nadzór nad sobą samym

Indywidualizacja ta oznacza samodzielne zarządzanie organizacją swojego czasu, sposobem i tempem realizacji zadań uzależnionym od indywidualnych oczekiwań klientów ze stosunkowo słabym nadzorem ze strony pracodawcy. To informacja zwrotna od klienta stała się wyznacznikiem jakości i efektywności wykonywanej pracy. Pracownik nadzoruje siebie sam, wykonując swoje obowiązki opiera się na przyjętych u przedsiębiorcy normach, dobrych praktykach i procedurach z coraz to słabszym bezpośrednim kontaktem z członkami zespołu.

Nowoczesne technologie otwierając drzwi do nieograniczonych możliwości poprawy efektywności i wydajności pracy, korzystania z narzędzi umożliwiających pełną komunikację na odległość doprowadziły tym samym do osłabienia relacji międzyludzkich, relacji z zespołem. Może to skutkować poczuciem izolacji i osamotnienia. Konsekwencję tę zauważyli pracodawcy, którzy postawili na budowanie w zespołach wspierającej się społeczności i przyjaznej atmosfery mającej wpływać na chęć długotrwałej współpracy.

Przekonanie do etatu

Należy zauważyć, że rynek pracy, oprócz często dogodnych i dających szereg możliwości elastycznych form zatrudnienia, atrakcyjnych szczególnie wśród młodych ludzi, to również rynek tradycyjnej formy zatrudnienia – rynek umów o pracę. Również dla sporej części młodych pracowników wybór umowy o pracę jest kluczowy ze względu na gwarancje z niej płynące. Do głównych powodów wyboru umowy o pracę należą m.in. poczucie większej stabilności zatrudnienia, gwarancja zatrudnienia w czasie ciąży czy zwolnienia lekarskiego, płatne urlopy rodzicielskie, łatwiejszy dostęp do kredytu czy niemożność wypowiedzenia umowy o pracę w okresie przedemerytalnym. Dodatkowo zauważalne zmiany i dynamika rozwoju narzędzi umożliwiających pracę zdalną, hybrydową czy b2b nie obejmują swym zakresem wszystkich zawodów. Wiele z nich nadal opiera się na tradycyjnych rozwiązaniach i świadczeniu pracy w miejscu i czasie wskazanym przez pracodawcę. To właśnie te gałęzie gospodarki podkreślają nadrzędną wartość świadczenia pracy na podstawie umowy o pracę.

Ryzyko przekwalifikowania kontraktu

Z wyborem elastycznej formy zatrudnienia, tj. umowy zlecenia czy umowy o dzieło zamiast umowy o pracę, wiążą się jednak pewne ryzyka wynikające wprost z kodeksu pracy, który stanowi, że niedopuszczalne jest zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną. Należy podkreślić, że stosunek pracy wynikający z umowy zlecenia i umowy o pracę różni się w sposobie wykonywania pracy, a umowa zlecenia nie może spełnić kryteriów stosunku pracy, czyli m.in. określać stałego miejsca i godziny pracy, wykonywania pracy w podporządkowaniu, pod nadzorem i z bezwzględnym osobistym świadczeniem pracy.

Główne z ryzyk polega na wykonaniu ustaleń kontroli inspekcji pracy, która stwierdzi, że łączący strony stosunek nie jest w istocie zleceniem, ale stosunkiem pracy. Ustalenia, że łączący strony stosunek jest stosunkiem pracy, może dochodzić przed sądem sam pracownik, a wynikiem powództwa będzie wydanie przez sąd orzeczenia stwierdzającego, że stosunek łączący strony jest stosunkiem pracy.

Mimo że niekiedy obie strony początkowo zgodnie ustalają, iż będzie je łączył stosunek cywilnoprawny, nie można wykluczyć, że po jakimś czasie pracownik zdający sobie sprawę, że wykonując pracę na zlecenie traci pewne przywileje pracownicze, a świadczenie przez niego pracy nie jest oparte na swobodzie i samodzielności w zakresie organizowania pracy, może domagać się od pracodawcy przekształcenia umowy cywilnoprawnej w umowę o pracę. W braku zgody pracodawcy na dobrowolne ustalenie stosunku pracy pracownik może wystąpić do sądu pracy o ustalenie stosunku pracy, a także o zasądzenie ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy czy wynagrodzenie w godzinach nadliczbowych, a co za tym idzie po zakończeniu współpracy wydanie świadectwa pracy.

Zdaniem autorki

Urszula Graetzer – prawnik, dział korporacyjny i prawa IT DSK Kancelaria

W obecnej fazie rozwoju gospodarki strategicznym problemem nie jest bezrobocie, ale brak wykwalifikowanych pracowników. Pracodawcy chcąc zwiększyć swoją atrakcyjność na rynku pracy oferują pracownikom zatrudnionym w elastycznych formach współpracy szeroki wachlarz możliwości rozwoju, tj. prestiżowe szkolenia branżowe, naukę języków obcych, naukę doskonalenia jazdy, ale i benefitów – samochody służbowe, wycieczki zagraniczne, posiłki. Stawiają na motywację, która daje poczucie satysfakcji z pracy, buduje więzi w zespołach i motywuje do osiągnięcia zamierzonych celów.

Nie bez znaczenia jest również zaangażowanie społeczne pracodawcy w różnego rodzaju akcje charytatywne, ochronę klimatu, oszczędność energii, co daje pracownikom poczucie sensu i zmierzania do tego samego celu. Istotne jest, by w nowej zautomatyzowanej rzeczywistości zarówno pracownicy, jak i pracodawcy posiadali zdolności adaptacyjne i otwartość na wykorzystywanie możliwości rozwoju technologicznego z poszanowaniem dla swoich wartości i idei.

Obecny rynek pracy to płaszczyzna, w której jak nigdy dotąd ścierają się potrzeby i oczekiwania pracodawców i pracowników. Mentalność młodego pokolenia pracowników sprawia, że elastyczne formy zatrudnienia to obecnie wymóg konkurencyjności wpływający na wybór pracodawcy. Dostępne w organizacji elastyczne formy zatrudnienia kreują wizerunek pracodawcy, który w opinii kandydatów do pracy i pracowników oznacza silną i atrakcyjną markę, budującą wspólnotę, z którą warto współpracować.

Artykuł ukazał się 8 lutego 2024 roku w dzienniku Rzeczpospolita.