Ten rok może upłynąć pod znakiem wyzwań, z jakimi mierzyć się będzie e-commerce. 17 lutego 2024 r., wraz z wejściem w życie Aktu o usługach cyfrowych (DSA), nowe obowiązki zostały nałożone na dostawców usług pośrednich, do których zalicza się m. in. sklepy internetowe. Z kolei w najbliższych tygodniach ma zostać przyjęta polska ustawa o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze. Ustawa ta wdraża Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/882 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie wymogów dostępności produktów i usług (europejski akt o dostępności, EAA). Obowiązki dotyczące dostępności m. in. produktów i usług cyfrowych mają być stosowane od połowy przyszłego roku.
Dostępny, czyli jaki?
Europejski Akt o Dostępności, a w ślad za nim – projekt polskiej ustawy, wyznaczają standardy dla dostępności wybranych produktów i usług – z założenia przeznaczonych dla ogółu konsumentów (uwaga na autonomiczną definicję konsumenta w projekcie ustawy). Dostępność to taka właściwość produktu albo usługi, która umożliwia korzystanie z nich zgodnie z przeznaczeniem przez osoby ze szczególnymi potrzebami na zasadzie równości z innymi użytkownikami. Nowe regulacje odnoszą się do takich kategorii produktów i usług, które umożliwiają niezależne funkcjonowanie w społeczeństwie osób ze szczególnymi potrzebami: osób z niepełnosprawnościami, osób starszych i innych grup konsumentów czasowo doświadczających ograniczeń funkcjonalnych.
Istotną kategorią usług objętych wdrażanymi przepisami są usługi ICT: dostępu do audiowizualnych usług medialnych, bankowości detalicznej, rozpowszechniania książek elektronicznych, a także handlu elektronicznego. Warto zaznaczyć, że wśród produktów objętych regulacją, znalazły się także czytniki książek elektronicznych oraz produkty zawierające interfejs użytkownika. Wraz z rozwojem technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz postępującą digitalizacją wszystkich sfer życia, popyt na dostępne produkty i usługi cyfrowe jest coraz większy. Nie bez znaczenia pozostaje także zwiększenie długości życia. Usługi handlu internetowego, dostępu do treści audiowizualnych czy usługi bankowe stają się istotnym czynnikiem umożliwiającym funkcjonowanie w społeczeństwie wszystkich osób – nie tylko tych ze szczególnymi potrzebami.
Coraz częściej produkty lub usługi cyfrowe, które początkowo miały być dostępne głównie dla osób z niepełnosprawnościami, stają się popularne wśród szerszego grona odbiorców. Dotyczy to w szczególności tych produktów i usług, które są oparte o nowoczesne technologie. Jako przykład można wskazać, czytniki ekranowe (odczytujące tekst na głos), które stały się przydatnym narzędziem dla wszystkich użytkowników. Inny przykład: napisy dla osób niesłyszących, które mogą ułatwić zrozumienie treści osobom, dla których wykorzystywany oryginalny język nie jest językiem ojczystym (np. w nauce języka obcego). Przytoczone rozwiązania z całą pewnością przekraczają pierwotne założenia odnośnie grupy docelowej.
Obowiązki usługodawców
Projekt ustawy wprowadza obowiązek, aby przy świadczeniu wskazanych usług stosowane były zasady: zrozumiałości, postrzegalnosci, kompatybilności i funkcjonalności. Zgodnie z tymi zasadami powinny być projektowane zarówno strony internetowe, jak i aplikacje mobilne. Treści na platformach cyfrowych, np. wykorzystywanych do handlu elektronicznego, powinny być dostępne dla osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności, takimi jak osoby niewidome, niedowidzące, niesłyszące, czy też osoby z zaburzeniami poznawczymi. To oznacza m.in. zapewnienie łatwego dostępu do treści za pomocą więcej niż jednego kanału sensorycznego (w przypadku formatów tekstowych – umożliwienie tworzenia alternatywnych i wspomagających metod komunikacji), za pomocą czcionki o odpowiednim rozmiarze i kroju, z zapewnieniem wystarczającego kontrastu. Każdy usługodawca ma obowiązek przeprowadzenia oceny zgodności usługi z wymaganiami dostępności.
Zgodnie z EAA, usługodawcy zapewniają, aby ich usługi były nie tylko świadczone, ale także projektowane zgodnie z wymaganiami dostępności. Polski projektodawca założył jednak, że weryfikacja spełniania wymagań dostępności powinna wystąpić dopiero na etapie świadczenia usługi konsumentom. Choć ustawa pomija etap projektowania, to bez wątpienia usługa musi zostać zaprojektowana zgodnie z wymaganiami dostępności, aby zgodnie z tymi wymaganiami mogła być świadczona.
Usługodawca powinien także dostosować regulamin świadczenia usług (lub w inny równoważny dokument) do wymogów dostępności. Regulamin powinien zawierać informacje na temat oferowanej i świadczonej usługi oraz inne niezbędne dane o sposobie korzystania z niej. Usługodawcy są również zobowiązani do wskazania, w jaki sposób świadczona przez nich usługa spełnia wymagania dostępności. Usługodawcy zostaną także zobowiązani do udzielania informacji na temat procesu świadczenia usługi i jego monitorowania w formie pisemnej – w postaci papierowej lub elektronicznej. Udzielenie tej informacji powinno nastąpić w sposób dostępny dla osób ze szczególnymi potrzebami, zgodnie z ogólnymi zasadami, o których mowa powyżej.
Kiedy nie ma obowiązku zapewnienia dostępności?
W pierwszej kolejności warto pamiętać, że mikroprzedsiębiorstwa świadczące usługi oraz producenci są zwolnieni z obowiązków przewidzianych w ustawie. Projekt ustawy przewiduje jednak stworzenie systemu zachęt dla mikroprzedsiębiorców do produkowania, przywozu lub dystrybucji produktów oraz świadczenia usług, które spełniają wymagania dostępności, tak aby zwiększyć ich konkurencyjność oraz potencjał wzrostu na rynku wewnętrznym. Nie można tracić z oczu również tego, że na szerszym dostępie do produktów i usług oraz wdrożonych udogodnieniach skorzystają wszyscy konsumenci.
W odniesieniu do pozostałych podmiotów, będą one zobowiązane do zapewnienia dostępności swoich produktów lub usług, o ile nie wymaga to istotnych zmian w ich podstawowych cechach ani stanowi dla nich nieproporcjonalnego obciążenia. Ocena, czy spełnienie wymagań dostępności jest niezbędne lub obciążające, opiera się na kilku kryteriach, w tym na kryterium kosztowym oraz szacowanych korzyści dla osób z niepełnosprawnościami. Sposób przeprowadzenia oceny powinien być udokumentowany, a dokumentacja ma być przechowywana przez okres pięciu lat od ostatniego udostępnienia produktu na rynku lub zakończenia oferowania/usługiwania.
Jeśli w wyniku dokonania takiej oceny okaże się, że przedsiębiorca nie jest zobowiązany do spełnienia wymagań dostępności, ma on obowiązek poinformowania o tym odpowiedni organ nadzoru. Projekt ustawy zakłada, że organy te będą się różnić w zależności od rodzaju produktu lub usługi. Przykładowo dla usług handlu elektronicznego organem nadzoru jest minister właściwy ds. informatyzacji, a dla usług dostępu do audiowizualnych usług medialnych, czytników książek elektronicznych i ich rozpowszechniania – Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej. Ocena powinna być powtarzana w odniesieniu do każdej usługi nie rzadziej niż raz na 5 lat lub jeśli zakres usługi lub sposób jej świadczenia ulegnie zmianie.
Czas na dostosowanie do wymagań dostępności
Aby zapewnić usługodawcom odpowiedni czas na dostosowanie się do wymagań dostępności, został wprowadzony okres przejściowy wynoszący 5 lat od dnia wejścia w życie projektowanej ustawy. W tym okresie produkty wykorzystywane przez usługodawcę do świadczenia usług tego samego rodzaju przed dniem wejścia w życie projektu ustawy nie będą musiały spełniać wymagań dostępności – chyba że zostaną one zastąpione w okresie przejściowym.
Projektowana ustawa nakłada na przedsiębiorców nowe obowiązki w zakresie dostosowania oferowanych przez nich produktów i usług do wymogów dostępności, co niewątpliwie będzie dla nich dodatkowym obciążeniem. Warto jednak spojrzeć na nową regulację z innej strony. Zmiany demograficzne i starzenie się społeczeństwa sprawiają, że liczba osób ze szczególnymi potrzebami szybko wzrasta, a co za tym idzie – wzrasta także popyt na dostępne produkty i usługi. Stworzenie oferty dostosowanej do osób ze szczególnymi potrzebami może się okazać istotnym czynnikiem przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw. W takim wypadku – czekanie na koniec okresu przejściowego zwyczajnie nie będzie się opłacać.
Etap legislacyjny: projekt ustawy przyjęty przez Sejm w dniu 12.04.2024, Senat wniósł poprawki.
Artykuł został opublikowany przez Dziennik Gazetę Prawną 23 kwietnia 2024 roku.