Od przyszłego roku tego rodzaju działalności nie będzie mogła już prowadzić osoba fizyczna. Możliwe to będzie jedynie w formie spółki z o.o. albo akcyjnej. Nie oznacza to jednak, że nie będzie kogo pociągnąć do odpowiedzialności za naruszenia nowych przepisów.

Od 7 stycznia 2024 r., od kiedy zacznie obowiązywać ustawa o konsumenckiej pożyczce lombardowej (dalej: u.k.p.l.), działalność lombardowa będzie działalnością regulowaną, a przedsiębiorcy prowadzący lombardy nie będą już mieli pełnej swobody co do sposobu i formy ich prowadzenia. We wspomnianej ustawie znalazło się wiele zapisów, które mają odstraszać przedsiębiorców od nieuczciwych praktyk naruszających prawa konsumentów oraz wykorzystywania ich niewiedzy. W rozdziale 6 ustawy znajdują się przepisy karne regulujące odpowiedzialność przedsiębiorców za naruszenie niektórych szczególnie istotnych z punktu widzenia ustawodawcy obowiązków przy zawieraniu i wykonywaniu umowy konsumenckiej pożyczki lombardowej, ale także przy samym prowadzeniu działalności lombardowej.

Konieczna presja

Nowe przepisy określają pięć typów czynów zabronionych pod groźbą kary grzywny, a wszystkie z nich stanowią wykroczenia w rozumieniu prawa karnego sensu largo. [tabela] Orzekanie w sprawach o te czyny następuje w trybie kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (dalej: k.p.s.w.).

Pozostawienie konsumenckiej pożyczki lombardowej sferze swobody umów wymaga – jak wynika z uzasadnienia projektu u.k.p.l. ‒ zapewnienia znacznego stopnia oddziaływania na regulowany przedmiot działalności. Zdaniem ustawodawcy wyegzekwowanie dopełnienia przez przedsiębiorcę prowadzącego działalność lombardową obowiązku rejestrowego, prawidłowego określania cen wywoławczych przedmiotów zabezpieczenia lombardowego, sprzedaży wyłącznie w drodze aukcji elektronicznej oraz właściwego reklamowania działalności wymaga zastosowania przepisów karnych. Mają one pełnić w szczególności funkcję prewencyjną (przez odstraszanie przedsiębiorców od zachowań sprzecznych z prawem) i funkcję represyjną (przez wymierzanie dolegliwych kar dla sprawców, aby m.in. zapobiec dalszym naruszeniom prawa przez danego przedsiębiorcę w przyszłości), oraz zaspokajać poczucie sprawiedliwości osób pokrzywdzonych danymi naruszeniami.

Na pierwszy ogień pójdzie zarząd

Pojawia się tu jednak pytanie, czy zamierzone cele mogą zostać osiągnięte przy zastosowaniu tak zaprojektowanych przepisów karnych? Kto bowiem poniesie odpowiedzialność wykroczeniową i czy ustalenie sprawcy zawsze będzie takie oczywiste?

Z praktycznego punktu widzenia pewne trudności może stwarzać ustalenie osoby fizycznej odpowiedzialnej za popełnienie danego czynu zabronionego. Na gruncie przepisów k.p.s.w. (które zgodnie z art. 50 u.k.p.l. stosuje się przy orzekaniu w sprawach o czyny określone w rozdziale 6 tej ustawy) obwinionym może być tylko osoba fizyczna. Tymczasem, zgodnie z art. 35 ust. 1 u.k.p.l., działalność lombardowa może być wykonywana wyłącznie w formie spółki z o.o. albo spółki akcyjnej. A zatem, jak wspomnieliśmy wcześniej, przedsiębiorcą prowadzącym działalność lombardową nie może być osoba fizyczna.

Oczywiście problemów z ustaleniem sprawcy czynu zabronionego nie należy spodziewać się w sytuacjach, w których działalność lombardową ‒ wbrew przepisom ustawy ‒ prowadzić będzie osoba fizyczna, która np. nie dostosuje formy prowadzonej przez siebie działalności do nowych przepisów i nie uzyska wpisu do rejestru w wymaganym terminie. Wówczas to właśnie ona będzie mogła zostać pociągnięta do odpowiedzialności za czyny stypizowane w rozdziale 6 u.k.p.l.

Większą trudność może natomiast sprawić organom ścigania ustalenie osoby odpowiedzialnej za czyn zabroniony, w sytuacji gdy działalność ‒ z punktu widzenia formalnego ‒ będzie prowadzona co prawda przez spółkę akcyjną lub z o.o., ale w sposób naruszający przepisy u.k.p.l. i wyczerpujący znamiona stypizowanych w niej wykroczeń. W tej sytuacji, nawet w przypadku zidentyfikowania naruszenia przepisów ustawy przez przedsiębiorcę wykonującego działalność lombardową, ewentualną odpowiedzialność będą mogły ponosić wyłącznie konkretne osoby fizyczne faktycznie odpowiedzialne za dane działanie lub zaniechanie. Najczęściej będą to członkowie zarządu spółki oraz inne osoby ją reprezentujące i prowadzące jej sprawy.

Nie będzie możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności samej spółki. Kwestie te reguluje ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (dalej: u.o.p.z.). Katalog czynów zabronionych, za które odpowiedzialność może ponieść podmiot zbiorowy (a więc osoba prawna oraz jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną, z wyłączeniem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i ich związków), zawiera art. 16 u.o.p.z.

Ustawa o konsumenckiej pożyczce lombardowej nie wprowadza w tym zakresie żadnych zmian, a tym samym popełnienie wspomnianego w niej wykroczenia nie będzie wiązało się z odpowiedzialnością podmiotu zbiorowego.

Miało być szersze zastosowanie

Co ciekawe, na gruncie ustawy o kredycie konsumenckim (dalej: u.k.k.), która pierwotnie miała mieć zastosowanie również do konsumenckich pożyczek lombardowych, kwestie odpowiedzialności za czyny zabronione zostały uregulowane znacznie szerzej. W art. 59e ust. 2 u.k.k., penalizującym zachowanie polegające na niespełnieniu warunków prowadzenia działalności w określonej w ustawie formie prawnej, wskazano np., że „tej samej karze podlega, kto dopuszcza się czynu określonego w ust. 1, będąc członkiem zarządu podmiotu prowadzącego działalność w rozumieniu art. 5 pkt 2a lub osobą uprawnioną do jego reprezentacji”. Zakresem odpowiedzialności karnej objęto zatem wprost członków zarządu podmiotów udzielających kredyty konsumenckie oraz osoby uprawnione do ich reprezentacji (klauzula odpowiedzialności zastępczej).

W przypadku przepisów u.k.p.l. takiej klauzuli brak. Jednak nie oznacza to, że pociągnięcie osób zarządzających spółką prowadzącą działalność lombardową nie jest możliwe. Oczywiste jest bowiem, że za każdym naruszeniem w zakresie prowadzenia działalności lombardowej stoi osoba fizyczna. I choć zwykle w takich przypadkach odpowiedzialnym będzie ten, kto faktycznie zarządza spółką, to nie zawsze będzie to oczywiste ‒ zwłaszcza w przypadku podmiotów znacznie rozbudowanych organizacyjnie.

Tabela. Czyny zabronione w ustawie o konsumenckiej pożyczce lombardowej

Penalizowane zachowanie Grożąca kara
art. 45 Zawieranie umowy konsumenckiej pożyczki lombardowej lub sprzedaż przedmiotu zabezpieczenia lombardowego bez wymaganego wpisu do rejestru przedsiębiorców wykonujących działalność lombardową. do 500 tys. zł
art. 46 Prowadzenie reklamy działalności lombardowej z naruszeniem warunków określonych w art. 44 ustawy, tj. bez umieszczenia w niej komunikatu wyraźnie wskazującego na wykonywanie działalności lombardowej. do 50 tys. zł
art. 47 Sprzedaż przedmiotu zabezpieczenia lombardowego z naruszeniem:‒ art. 27 ust. 1 ustawy, nakazującego prowadzenie sprzedaży w formie aukcji elektronicznej kierowanej do nieograniczonego kręgu podmiotów (chyba że wartość konsumenckiej pożyczki lombardowej nie przekracza 500 zł) lub‒ art. 31 ust. 1 ustawy, nakazującego ponowne wystawienie przedmiotu zabezpieczenia lombardowego na drugiej aukcji nie wcześniej niż po upływie 14 dni i nie później od zakończenia 30 dni od dnia zakończenia pierwszej aukcji ‒ jeżeli przedmiot ten nie zostanie sprzedany na pierwszej aukcji. do 100 tys. zł
art. 48 Określenie ceny wywoławczej oferowanego do sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia lombardowego z naruszeniem:‒ art. 29 ustawy, określającego sposób ustalania ceny wywoławczej przedmiotu zabezpieczenia lombardowego (cena wywoławcza równa szacunkowej wartości przedmiotu zabezpieczenia lombardowego etc.),‒ art. 32 ustawy określającego sposób ustalania ceny wywoławczej przedmiotu zabezpieczenia lombardowego w drugiej aukcji (nie mniej niż 90 proc. ceny wywoławczej ustalonej w pierwszej aukcji). do 100 tys. zł
art. 49 Niezwrócenie nadwyżki kwoty uzyskanej ze sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia lombardowego przekraczającej całkowitą kwotę do spłaty lub dokonanie tego zwrotu niezgodnie z zasadami określonymi w art. 34 ust. 2 lub 3 ustawy, tj. w razie naruszenia obowiązku przekazania nadwyżki niezwłocznie, nie później niż w terminie 7 dni od dnia otrzymania kwoty ze sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia lombardowego bądź upływu ustawowego terminu odstąpienia od umowy przez kupującego przedmiot zabezpieczenia ‒ w przypadku zakupu tego przedmiotu na odległość albo poza lokalem przedsiębiorstwa, a także w razie pomniejszenia kwoty nadwyżki o więcej niż 20 proc. do 100 tys. zł

Podstawa prawna

• art. 35 ust. 1, art. 45‒50 ustawy z 14 kwietnia 2023 r. o konsumenckiej pożyczce lombardowej (Dz.U. z 2023 r. poz. 1285)

• ustawa z 24 sierpnia 2021 r. ‒ Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1124)

• art. 5 pkt 2a, art. 59e ustawy z 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1028; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1723)

• art. 16 ustawy z 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 659)

Artykuł został opublikowany 27 października 2023 roku w Dzienniku Gazecie Prawnej.