Ostatnie lata to trudny okres dla inwestycji drogowych na szczeblu krajowym jak i samorządowym. Kryzysy takie jak pandemia Covid-19 czy wojna w Ukrainie a w końcu i wzrost inflacji to tylko część problemów, które stworzyły wyjątkowo niesprzyjające warunki gospodarcze.

Dodatkowo pojawił się również kryzys energetyczny pogłębiający już i tak wyjątkowo trudną sytuację. Kryzysy te w dalszym ciągu mają niebagatelne przełożenie na realizację inwestycji infrastrukturalnych, które z uwagi na swoje rozmiary lub strategiczne oddziaływanie mają największe znaczenie. Niemniej, regiony również dotknięte zostały recesją, jednak w tym obszarze gospodarczym zdecydowanie mniej mówi się o istniejących problemach. Dlaczego?

W trudnych warunkach ostatnich lat samorządy wielokrotnie zmagały się z problemami wynikającymi ze zmian, takich jak chociażby regulacje podatkowe, które mają bezpośredni wpływ na sytuację finansową regionów.

Bankowy raport

Aktywność inwestycyjna na szczeblu samorządowym wcale jednak nie zmalała. Wniosek ten wypływa m.in. z raportu Banku Gospodarstwa Krajowego, który wskazuje, że trudna sytuacja gospodarcza nie pohamowała w znacznym zakresie planów i wydatków inwestycyjnych.

Oto co wynika z raportu przygotowanego na listopad 2022 r.:

„Pomimo trudnej sytuacji rośnie aktywność inwestycyjna samorządów. Udział wydatków majątkowych w całkowitych wydatkach j.s.t. w pierwszej połowie 2022 wyniósł 11 proc. i był wyraźnie wyższy niż rok wcześniej. Dynamika wydatków inwestycyjnych rok do roku wyniosła 26,3 proc., a większość samorządów spodziewa się jej przyspieszenia w drugiej połowie roku”.

Dalej raport ten wskazuje, że „…w strukturze inwestycji samorządów dominują projekty drogowe. W 2021 roku wyniosły one 15,9 mld zł, ich udział w całkowitych inwestycjach sięgał 33,2 proc. Wartość inwestycji drogowych była wyższa niż suma wydatków na transport zbiorowy, turystykę, sport i kulturę oraz na infrastrukturę wodnokanalizacyjną. Jedynie w gminach wiejskich inwestycjom drogowym dorównują wodno-kanalizacyjne. W miastach na prawach powiatu bliskie skalą są im inwestycje związane z transportem zbiorowym. Dodatkowo, większość samorządów w najbliższych latach planuje zwiększać udział projektów drogowych w całości wydatków inwestycyjnych, to inwestycje w tym obszarze są najczęściej uważane za niedostateczne (77 proc. samorządów). Najrzadziej za niedostateczne uważane są z kolei inwestycje w transport zbiorowy (39 proc.), ciepłownictwo (40 proc.) i gospodarkę odpadami (45 proc.).”

Mając na względzie obecną sytuację gospodarczo-ekonomiczną dane te mogą być zaskakujące. Co jednak najistotniejsze, wartość rozstrzygniętych postępowań przetargowych na realizację inwestycji (ze wsparciem krajowego Programu Inwestycji Strategicznych) wynosiła we wrześniu 2022 r. 17,5 mld zł a same samorządy (93 proc.) oceniają, że ich nakłady inwestycyjne w roku 2022 będą jeszcze wyższe niż rok wcześniej.

Z badań wynika również, że jednostki samorządu terytorialnego największą wagę przywiązują do aspektów społeczno-ekonomicznych. Jeżeli chodzi jednak o inwestycje drogowe, to w roku 2022 dodatkowo z Rządowego Funduszu Rozwoju Dróg samorządom przekazano ponad 2,7 mld zł – tylko na tego rodzaju inwestycje. Powyższe jak widać w znacznym stopniu przekłada się na rozwój tego sektora inwestycyjnego gospodarki.

Chociaż w ubiegłym roku projekty drogowe stanowiły ponad jedną trzecią wszystkich inwestycji realizowanych przez samorządy, to większość jednostek samorządu terytorialnego uważa je za niewystarczające i wskazuje, że zwiększenie wydatków na ten cel w roku 2023 jest niezbędne.

Dotacje z budżetu

Samorządy stawiają w swoich oczekiwaniach w znacznej mierze na wzrost dotacji z budżetu państwa w odniesieniu do finansowania swoich wydatków inwestycyjnych. Oczekiwania te wynikają m.in. z Programu Inwestycji Strategicznych, którego operatorem jest BGK. Jak wskazują przeprowadzone w tym zakresie analizy – tylko do końca września 2022 r. wartość rozstrzygniętych postępowań przetargowych na realizację inwestycji ze wsparciem Programu Inwestycji Strategicznych wyniosła aż 17,5 mld zł. Powyższe oczekiwania wydają się zatem uzasadnione, zwłaszcza że to właśnie inwestycje samorządowe odgrywają niezwykle istotną rolę w podnoszeniu jakości lokalnego życia mieszkańców, a także w odpieraniu wciąż rozszerzających się skutków powstałego kryzysu gospodarczego.

Inwestycje regionalne w znacznym stopniu wspierane są jednak w dalszym ciągu przez fundusze unijne. Jak wynika z ogłoszonych w roku 2022 przetargów współfinansowanych ze środków unijnych – większość z nich stanowią inwestycje infrastrukturalne takie jak budowa i modernizacja istniejących węzłów komunikacyjnych, wdrażanie Inteligentnych Systemów Transportowych,  poprawa jakości transportu w mieście, kupno niskoemisyjnych środków transportu etc. W dużej mierze można mówić w tym aspekcie również o inwestycjach dotyczących gospodarki komunalnej (realizacja projektów gospodarki wodno-ściekowej oraz gospodarki odpadami).

Są obawy

Mimo, że w dużej mierze (jak wskazują analizy) sektor inwestycji samorządowych oparty jest o środki rządowe i programy budowy dróg realizowane w oparciu o projekty krajowe, a BGK informuje o wzmocnieniu inwestycyjnym na szczeblu samorządowym – to mimo wspomnianych oczekiwań w nastrojach lokalnych istnieją także spore obawy o wstrzymanie lub zmniejszenie dalszego finansowania, które to obawy nie są w gruncie rzeczy całkowicie nieuzasadnione.

Zdaniem autorek

Paulina Kluczyńska prawniczka, aplikantka radcowska

Marta Dziewulska radca prawny, dyrektor zespołu obsługi inwestycji i zamówień publicznych DSK Kancelaria

Istnieje ryzyko, że progres realizacyjny na szczeblu samorządowym mógłby zostać zachwiany w sytuacji ewentualnej blokady kolejnych środków z UE. Należy przypomnieć, że w październiku 2022 r. Komisja Europejska poinformowała, że zamierza wstrzymać praktycznie wszystkie fundusze dla Polski do momentu zażegnania problemu praworządności. Potwierdzenie powyższego oznaczałoby w istocie tyle, że wstrzymane zostałyby nie tylko środki z Krajowego Planu Odbudowy (KPO), ale także z Funduszy Spójności i pozostałych środków zabudżetowanych na lata 2021-2027, w tym także środki na realizację inwestycji przeznaczone dla samorządów.

Mimo wsparcia z budżetu państwa, utrata dotacji unijnych dla samorządów stanowiłaby dotkliwy problem dla tego sektora, jako że samorządowe budżety i tak zostały już znacznie nadszarpnięte – początkowo pandemią Covid-19, a następnie kolejnymi kryzysami wynikającymi chociażby z wojny w Ukrainie.

Artykuł został opublikowany 28.02.2023 r. w dzienniku Rzeczpospolita.