Należność oraz opłata roczna z tytułu wyłączenia gruntu z produkcji rolnej – kiedy należy ją zapłacić?

Charakter należności i opłaty rocznej

W pierwszej kolejności należy wytłumaczyć czym jest „należność” oraz „opłaty roczne”.

Zgodnie z art. 4 pkt 12 i 13 u.o.r.l.:

należności – rozumie się przez to jednorazową opłatę z tytułu trwałego wyłączenia gruntów z produkcji

opłacie rocznej – rozumie się przez to opłatę roczną z tytułu użytkowania na cele nierolnicze lub nieleśne gruntów wyłączonych z produkcji, w wysokości 10% należności, uiszczaną: w razie trwałego wyłączenia – przez lat 10, a w przypadku nietrwałego wyłączenia – przez okres tego wyłączenia, nie dłużej jednak niż przez 20 lat od chwili wyłączenia tych gruntów z produkcji;

Innymi słowy: „należność” traktować należy jako swoistą „opłatę aktywacyjną”, która stanowi zapłatę za samo wyłączenie gruntu z produkcji rolnej.

„Opłata roczna”to z kolei, nawiązując do powyższej analogii, „opłata abonamentowa”, płatna w 10 równych ratach. Kwota ta uzasadniona jest zapewnieniem rekompensaty za zmniejszenie areału gruntów rolnych i utraconych z tego tytułu pożytków (przynajmniej w założeniu).

Jaka jest wysokość należności i opłaty rocznej

Wysokość należności i opłaty rocznej określona jest w art. 12 ust. 7 u.o.r.l. oraz uzależniona jest od klasy bonitacyjnej gruntu rolnego (ustawodawca przyjmuje sztywne stawki dla 1 ha gruntu).

Obydwie te płatności mają więc w teorii równą wysokość.

Jednakże w przypadku należności, wprowadza się jej modyfikację – zgodnie z at. 12 ust. 6 u.o.r.l. Należność pomniejsza się o wartość gruntu, ustaloną według cen rynkowych stosowanych w danej miejscowości w obrocie gruntami, w dniu faktycznego wyłączenia tego gruntu z produkcji.

Oznacza to, że w sytuacji, w której wartość m² gruntu przewyższa sztywną, przyjętą dla danego gruntu stawkę, podmiot wyłączający grunt z produkcji rolnej nie ponosi tej opłaty (ponieważ przyjmuje ona wartość „0 zł”).

W przypadku natomiast opłaty rocznej, modyfikacji takiej nie stosuje się. Oznacza to, że płaci się ją w pełnej wysokości wynikającej z klasy gruntu.

Kiedy należy wnieść należność oraz opłatę roczną?

Należy zauważyć, że przepis art. 12 u.o.r.l., w którym uregulowano kwestie związane z płatnością należności oraz opłaty rocznej jest mocno nieprecyzyjny.

Zgodnie bowiem z art. 12 ust. 1 u.o.r.l.: osoba, która uzyskała zezwolenie na wyłączenie gruntów z produkcji, jest obowiązana uiścić należność i opłaty roczne [..] Obowiązek taki powstaje od dnia faktycznego wyłączenia gruntów z produkcji.

Z kolei art. 12 ust. 3 u.o.r.l. wskazuje, że należność uiszcza się w terminie do 60 dni od dnia, w którym decyzja [o wyłączeniu gruntu z produkcji rolnej – przyp. AM] stała się ostateczna.

Dodatkowo, komplikując sytuację, w art. 12 ust. 2 u.o.r.l. ustawodawca wprowadza regulację, zgodnie z którą właściciel, który w okresie 2 lat zrezygnuje w całości lub w części z uzyskanego prawa do wyłączenia gruntów z produkcji rolniczej lub leśnej, otrzymuje zwrot należności, jaką uiścił, odpowiednio do powierzchni gruntów niewyłączonych z produkcji. Zwrot uiszczonej należności następuje w terminie do trzech miesięcy od dnia zgłoszenia rezygnacji.

Skoro bowiem należność płatna jest dopiero w momencie faktycznego wyłączenia gruntu z produkcji rolnej (art. 12 ust. 1 zdanie drugie u.o.r.l.), to w jaki sposób może dojść do zrezygnowania przez właściciela z wyłączenia gruntu z produkcji rolnej?

Sytuacja ta powoduje, że spotkać można dwa przeciwstawne poglądy: jeden z nich stoi na stanowisku, że zapłata należności następuje po faktycznym wyłączeniu gruntu z produkcji rolnej; drugi, że w ciągu 60 dni od dnia wydania decyzji o wyłączeniu gruntu z produkcji rolnej.

Jedno słowo – znacząca różnica

W kontekście udzielenia odpowiedzi na pytanie, który z tych poglądów zasługuje na aprobatę, istotne jest jedno słowo znajdujące się w art. 11 ust. 1a u.o.r.l.:

W decyzji dotyczącej wyłączenia z produkcji użytków rolnych wytworzonych z gleb pochodzenia mineralnego i organicznego, zaliczonych do klas I, II, III, IIIa, IIIb, a także gruntów, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 2-10, oraz gruntów leśnych, przeznaczonych na cele nierolnicze i nieleśne określa się obowiązki związane z wyłączeniem.

Słowo to – „określa się” – interpretuje się przy tym nie jako nałożenie obowiązku, ale poinformowanie właściciela terenu o tym jaka będzie wysokość należności oraz opłaty rocznej w przypadku wyłączenia gruntu z produkcji rolnej. Decyzja taka nie może więc stanowić podstawy dla domagania się przez organy administracji publicznej od właściciela gruntu rolnego (leśnego) zapłaty należności lub opłaty rocznej, ponieważ nie stanowi ona źródła obowiązku. Ma to miejsce dopiero później, po faktycznym wyłączeniu gruntu z produkcji rolnej.

Problemem, który pojawia się w związku z powołanym powyżej przepisem jest to, że nie dotyczy on gruntów rolnych klasy IVa-VI pochodzenia organicznego, co do których także wymaga się wydania decyzji o wyłączeniu gruntu z produkcji rolnej. Przyjąć jednak należy, że także w przypadku tego rodzaju gruntów, w rozstrzygnięciu takim określa się obowiązki (tutaj: wysokość należności oraz opłaty rocznej) spoczywające na właścicielu gruntu w przypadku dokonania faktycznego wyłączenia z produkcji rolnej.

Brak uwzględnienia tego rodzaju gruntów w tym przepisie (wierząc w obowiązywanie zasady racjonalności ustawodawcy), uzasadnić można także charakterem decyzji wyłączającej z produkcji rolnej gruntów klas IVa-VI pochodzenia organicznego. Zgodnie bowiem z art. 11b ust. 1b u.o.r.l. ma ona charakter deklaratoryjny (a nie konstytutywny jak w przypadku gruntów klas I-III). Oznaczałoby to, że w decyzji o charakterze deklaratoryjnym nie można „określić” obowiązku związanego z wyłączeniem, ponieważ decyzja o wyłączeniu gruntu z produkcji rolnej nie tworzy nowego stanu prawnego (jak ma to miejsce w przypadku decyzji o charakterze konstytutywnym), a jedynie potwierdza uprawnienie przysługującego właścicielowi gruntu. Nie zmienia to jednak faktu, że w dalszym ciągu w decyzji o wyłączeniu z produkcji rolnej gruntów klasy IV-VI pochodzenia organicznego powinno zamieszczać się informację o wysokości należności oraz opłaty rocznej, ponieważ właściciel gruntu będzie zobowiązany do jej zapłaty.

Decyzja zagubiona w przepisach

Jak wskazuje Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 4 listopada 2016 r. (sygn. akt: II OSK 224/15), oprócz decyzji o wyłączeniu gruntu z produkcji rolnej konieczne jest wydanie jeszcze jednego rozstrzygnięcia, które nie jest wyrażone wprost w przepisach Ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Chodzi tu mianowicie o decyzję nakładającą obowiązek zapłaty należności i opłaty rocznej z tytułu faktycznego wyłączenia gruntu z produkcji rolnej.

Zgodnie z poglądem wyrażonym w przedmiotowym wyroku, określony w art. 12 ust. 13 u.o.r.l. termin 60 dni na zapłatę należności nie dotyczy więc ostateczności decyzji o wyłączeniu gruntu z produkcji rolnej, a właśnie wspomnianej powyżej decyzji o nałożeniu obowiązku zapłaty.

Jak wskazuje NSA: po faktycznym wyłączeniu gruntów z produkcji i złożeniu oświadczenia zgodnie z drukiem stanowiącym załącznik nr 2 do decyzji organu I instancji z dnia … r., organ wyda decyzję ustalającą wysokość należności i opłaty rocznej […] jednocześnie w decyzji tej organ ustali zgodnie z art. 12 ust. 13 termin uiszczenia ustalonej należności (…)”. W przedstawionym powyżej wywodzie Sąd I instancji wskazał na określoną kolejność podejmowanych działań przez organ w sytuacji, gdy organ wydał decyzję o wyłączeniu z produkcji gruntu leśnego [przy czym nie ma przeszkód, aby tę argumentację stosować także w przypadku gruntów rolnych – przyp. AM]. Wynika to z tego, że wbrew stanowisku zawartemu w skardze kasacyjnej art. 12 ust. 13 nie stanowi normy szczególnej względem art. 12 ust. 1 ww. ustawy. Przepisy te dotyczą bowiem różnych kwestii. Artykuł 12 ust. 1 dotyczy powstania obowiązku uiszczenia należności w związku z wyłączeniem z produkcji gruntu leśnego, który jak wynika z treści tego przepisu powstaje od dnia faktycznego wyłączenia gruntów z produkcji; zaś art. 12 ust. 13 dotyczy terminu w jakim taka należność powinna zostać uiszczona przez podmiot, który uzyskał decyzję o wyłączeniu z produkcji gruntu leśnego, a więc wymagalności w spełnieniu ww. obowiązku.

Z powyższego wynika więc, że ustawodawca formułując przepisy Ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych sformułował je w taki sposób, że stworzył tym samym zupełnie niepotrzebną wątpliwość interpretacyjną. Można mieć także w takim stanie rzeczy wątpliwości co do podstawy prawnej decyzji o nałożeniu obowiązku zapłaty należności i opłaty rocznej, skoro nie wynika ona wprost z przepisów.

Kolejność działań przy wyłączaniu gruntu z produkcji rolnej

Próbując uporządkować kolejność działań związanych z wyłączeniem gruntu z produkcji rolnej można przedstawić następującą chronologię:

1. Złożenie wniosku o wydanie zezwolenia na wyłączenie gruntu z produkcji rolnej,
2. Wydanie przez organ decyzji o wyłączeniu gruntu z produkcji rolnej (w tym określenie obowiązków właściciela gruntu z tym związanych),
3. Rozpoczęcie biegu 2 letniego okresu, w trakcie którego właściciel może zrezygnować z wyłączenia,
4. Faktyczne wyłączenie gruntu z produkcji rolnej,
5. Wydanie decyzji nakładającej obowiązek zapłaty należności oraz opłaty rocznej oraz ustalenie ich wysokości.
6. Zapłata należności w terminie 60 dni od dnia nabycia przymiotu ostateczności przez decyzję z pkt 5 (o ile wartość należności nie wynosi „0 zł”),
7. Zapłata opłaty rocznej do 30 czerwca każdego kolejnego roku przez 10 lat.

Podsumowanie

Analiza zagadnienia związanego z płatnością opłat związanych z wyłączeniem gruntów z produkcji rolnej pozwala na stwierdzenie, że nawet w tak, wydawałoby się, prostej kwestii jak właściwe określenie toku czynności związanych z wyłączeniem gruntów z produkcji ustawodawca formułuje przepisy w taki sposób, iż znacząco utrudnia on i tak już skomplikowany proces inwestycyjny. Dopiero bowiem pogłębiona analiza przepisów pozwala na stwierdzenie, kiedy właściwie dochodzi do powstania obowiązku zapłaty należności – od daty faktycznego wyłączenia gruntu z produkcji rolnej.

DSK Kancelaria pomaga oraz reprezentuje Klientów w sprawach związanych z wyłączenia gruntów z produkcji rolnej, jak również innych kwestii związanych z ograniczeniami wynikającymi z przepisów dotyczących gruntów rolnych, a także wszelkich innych, związanych z procesem inwestycyjnym.

W przypadku pytań, zapraszamy do kontaktu: Marta Dziewulska – dyrektor Działu Obsługi Inwestycji i Zamówień Publicznych: m.dziewulska@dsk-kancelaria.pl

______________

^[1] Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tekst jedn. Dz. U. z 2021 r. poz. 1326 z późn. zm., dalej jako: u.o.r.l.)