Koszty egzekucyjne: oczywiście niecelowe wszczęcie egzekucji a ogłoszenie upadłości dłużnika

Złożenie wniosku egzekucyjnego po ogłoszeniu upadłości nie stanowi oczywiście niecelowego wszczęcia egzekucji.

Wysokość opłaty egzekucyjnej kształtuje się na różnym poziomie, w zależności od przyczyny umorzenia postępowania egzekucyjnego. Ma to również wpływ na ustalenie podmiotu obowiązanego do jej poniesienia. W większości przypadków obciąża ona dłużnika, jednakże czasami obowiązek jej uregulowania spoczywa na wierzycielu. 

Obciążenie wierzyciela opłatą egzekucyjną może być dotkliwe finansowo, jeśli podstawę stanowi art. 30 ukk. W przypadku uznania, że wszczęcie egzekucji było oczywiście niecelowe, komornik wydaje postanowienie o pobraniu od wierzyciela opłaty stosunkowej w wysokości 10% egzekwowanego świadczenia.

Zdecydowanie bardziej korzystne dla wierzyciela będzie stwierdzenie, że do umorzenia doszło z innych przyczyn, o których mowa w art. 29 ust. 4 ukk (tj. innych niż na wniosek wierzyciela bądź wobec jego bezczynności, a także innych niż wskazane w art. 30 ukk). Wówczas komornik nałoży na wierzyciela opłatę egzekucyjną w wysokości 150,00 zł.

O tym, czy wierzyciel poniesie opłatę egzekucyjną w wysokości 150,00 zł, czy też w kwocie stanowiącej równowartość 10% egzekwowanego świadczenia, decyduje komornik w każdej indywidualnej sprawie lub sąd rozpoznający skargę na czynność komornika. Jednakże dla kształtowania przyszłej linii orzeczniczej nie bez znaczenia pozostaje uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2022 roku, zgodnie z którą:

Artykuł 30 ustawy o kosztach komorniczych nie stanowi podstawy pobrania przez komornika sądowego opłaty egzekucyjnej od wierzyciela w przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 824 § 1 pkt 2 kpc ze względu na złożenie przez wierzyciela wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego po ogłoszeniu upadłości dłużnika.

Przywołany art. 824 § 1 pkt 2 kpc stanowi, że postępowanie umarza się z urzędu, gdy egzekucja ze względu na jej przedmiot lub na osobę dłużnika jest niedopuszczalna. Zgodnie zaś z art. 146 ust. 3 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe, po ogłoszeniu upadłości skierowanie egzekucji do majątku wchodzącego w skład masy upadłości jest co do zasady niedopuszczalne. 

Co uzasadnia przyjęcie takiego stanowiska, które dla wielu osób może wydać się nieintuicyjne? Czy wierzyciel nie powinien wcześniej sprawdzić, czy dłużnik ogłosił upadłość?

Już na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji wyrażono pogląd, zgodnie z którym w przypadku ogłoszenia upadłości czy śmierci dłużnika egzekucja jest niedopuszczalna w takim rozumieniu, że nie wchodzi w zakres niecelowej egzekucji. Skoro ustawodawca wprowadził pojęcie „celowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego”, to jego znaczenie może być ustalane i rozważane tylko w takich sytuacjach, w których postępowanie egzekucyjne jest dopuszczalne. 

Tylko takie postępowanie egzekucyjne, które po wstępnym badaniu wniosku przez organ egzekucyjny okaże się dopuszczalne ze względu na przesłanki podmiotowe i przedmiotowe, może być wszczęte i prowadzone celowo lub niecelowo. Jeśli prowadzenie postępowania w konkretnych okolicznościach nie jest dopuszczalne i zachodzą przesłanki do jego umorzenia, to nie ma podstaw do rozważań nad celowością prowadzenia tego postępowania (por. uzasadnienie uchwały w sprawie III CZP 93/10, OSNC 2011/7-8/80).

Pogląd ten pozostaje aktualny na gruncie aktualnie obowiązujących przepisów – czego wyrazem jest wspomniana uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2022 r. 

Należy mieć na uwadze również to, że art. 30 ukk wymaga dla jego zastosowania kwalifikowanej formy niecelowości, tj. widocznej “na pierwszy rzut oka”. Warto nadmienić, że do omawianego zwrotu w porównaniu do poprzednio obowiązujących przepisów ustawodawca dodał słowo “oczywiście” – art. 49 ust. 4 ustawy z 1997 roku stanowił o przypadkach “niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego”. Uzupełnienie w art. 30 ukk pojęcia celowości o przymiot oczywistości tym bardziej zawęża zakres jego zastosowania. Nie obejmuje on zatem sytuacji złożenia przez wierzyciela wniosku egzekucyjnego po ogłoszeniu upadłości dłużnika. Żaden przepis obowiązującego prawa nie nakłada wszak na wierzyciela inicjującego postępowanie egzekucyjne obowiązku czynienia dodatkowych, szczegółowych ustaleń dotyczących aktualnej sytuacji prawnej dłużnika. Z tego względu działaniu wierzyciela nie można przypisać oczywistej niecelowości, nawet gdy ogłoszenie upadłości nastąpiło przed złożeniem wniosku egzekucyjnego.

Niezależnie od powyższej argumentacji uchwała Sądu Najwyższego może budzić wątpliwości z dwóch względów.

Po pierwsze, w dniu 1 grudnia 2021 roku weszła w życie ustawa z dnia 6 grudnia 2018 roku o Krajowym Rejestrze Zadłużonych. W postępowania, w których wniosek o ogłoszenie upadłości wpłynął przed tym dniem, obwieszczenia następują na dotychczasowych zasadach, czyli w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Niejednokrotnie znaczne opóźnienia w publikowaniu w MSiG obwieszczeń o ogłoszeniu upadłości uniemożliwiały wierzycielowi powzięcie informacji o tym fakcie w odpowiednim czasie, chyba że został powiadomiony wcześniej przez syndyka. Wierzyciel składając wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego nie miał faktycznie możliwości zweryfikowania, czy wobec dłużnika nie została ogłoszona upadłość, gdyż informacje w MSiG nie były aktualne. Problem ten ma wyeliminować zmiana polegająca na zamieszczaniu obwieszczeń w Krajowym Rejestrze Sądowym. Ponadto, obwieszczeniu podlega już samo złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości (a nie dopiero postanowienie wydane w wyniku jego rozpoznania). 

Jak wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy o KRZ:

„sam fakt złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości albo wniosku restrukturyzacyjnego może mieć istotne znaczenie dla bezpieczeństwa obrotu w sytuacji, gdy taki wniosek składa dłużnik. Złożenie wniosku przez dłużnika oznacza bowiem, że w ocenie samego dłużnika jest on niewypłacalny albo zagrożony niewypłacalnością. Należy więc uznać, że taka informacja powinna zostać ujawniona w Rejestrze, gdyż potencjalni kontrahenci mają prawo do informacji o stanie wypłacalności dłużnika. Z tego względu projekt przewiduje obwieszczanie zarządzenia o wpisaniu do repertorium wniosku ogłoszenie upadłości oraz wniosku restrukturyzacyjnego złożonego przez dłużnika (art. 25a PrUp, art. 7 ust. 3 PrRestr). Na podstawie dokonanego obwieszczenia w Rejestrze zostaną ujawnione informacje o złożeniu wniosku przez dłużnika.” (zob. Uzasadnienie projektu ustawy o Krajowym Rejestrze Zadłużonych, druk Nr 2637, Sejm VIII kadencji, s. 37).

Oczywiście samo złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie czyni egzekucji niedopuszczalną. Jednakże mając na uwadze, iż dane zamieszczone w Rejestrze są jawne i powszechnie dostępne za pośrednictwem sieci Internet, tym bardziej nasuwa się pytanie, czy nie należałoby od wierzyciela oczekiwać, aby przed złożeniem do komornika wniosku egzekucyjnego, sprawdził, czy jego prowadzenie jest w ogóle dopuszczalne. Okoliczność ta byłaby z pewnością istotna dla oceny celowości  wszczęcia egzekucji lub jej braku, jednakże pozostaje bez znaczenia wobec opisanej wyżej koncepcji (spornej w judykaturze, ale zaaprobowanej przez Sąd Najwyższy w ww. uchwale z dnia 28 stycznia 2022 r.), zgodnie z którą celowość postępowania egzekucyjnego może być rozważana tylko w przypadku jego dopuszczalności. 

Po drugie, nie sposób nie odnieść się przy tej okazji do wydanej dzień wcześniej uchwały Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2022 r. (sygn. III CZP 36/22). Zestawienie tez obydwu uchwał świadczy o braku konsekwencji Sądu Najwyższego, który złożenie wniosku egzekucyjnego po śmierci dłużnika uznał za oczywiście niecelowe w rozumieniu art. 30 ukk.

W dobie Krajowego Rejestru Zadłużonych, ustalenie faktu ogłoszenia upadłości jawi się jako znacznie łatwiejsze niż ustalenie zgonu dłużnika. Z tym większym zaciekawieniem oczekujemy na uzasadnienia obydwu uchwał, gdyż mają one istotne znaczenie dla wysokości kosztów egzekucji ponoszonych przez wierzycieli.