Gdy okaże się, że egzekucja przeciwko spółce jawnej wypada bezskutecznie, wierzyciel może wystąpić do sądu o nadanie klauzuli wykonalności także przeciwko wspólnikom spółki, bowiem zgodnie z art. 31 § 1 KSH wspólnicy ponoszą odpowiedzialność subsydiarną za zobowiązania spółki. A co w przypadku byłego wspólnika?

Odpowiedzialność za zobowiązania spółki jawnej

Cechą charakterystyczną spółki jawnej jest sposób ukształtowania odpowiedzialności za jej zobowiązania. W świetle art. 22 § 2 KSH odpowiedzialność za zobowiązania spółki ponoszą spółka i jej wspólnicy solidarnie. Odpowiedzialność wspólników ma jednak charakter subsydiarny. Zgodnie z art. 31 § 1 KSH wierzyciel może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.

Na podstawie art. 31 § 2 KSH wierzyciel może skierować powództwo przeciwko wspólnikowi także zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Wykładnia tych przepisów prowadzi do wniosku, że wierzyciel ma do wyboru trzy warianty dochodzenia roszczeń z majątku osobistego wspólnika:

1. wystąpienie z powództwem przeciwko spółce jawnej i jej wspólnikom solidarnie (z zastrzeżeniem takim, że odpowiedzialność wspólników jest subsydiarna),

2. wystąpienie z powództwem przeciwko wspólnikom z zastrzeżeniem ich odpowiedzialności subsydiarnej – należy jednak pamiętać o tym, że warunkiem wykonania orzeczenia zapadłego w takim procesie będzie uprzednia bezskuteczność egzekucji z majątku spółki. Wierzyciel będzie mógł więc zdecydować się na tego rodzaju posunięcie jedynie w szczególnych przypadkach, m.in.:

  • utraty bytu prawnego przez spółkę i niemożności uzyskania tytułu egzekucyjnego i prowadzenia egzekucji przeciwko niej,
  • związania spółki i wierzyciela zapisem na sąd polubowny, którego stroną nie był wspólnik,
  • niedopuszczalności nadania klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu wystawionemu przeciwko spółce również przeciwko jej wspólnikowi z uwagi na przyjętą wykładnię art. 778 KPC1,

3. wystąpienia z powództwem wyłącznie przeciwko spółce jawnej, a w przypadku bezskutecznej egzekucji z majątku spółki, zwrócenie się do właściwego sądu z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko wspólnikom na podstawie art. 778 KPC.

Zgodnie z brzmieniem art. 778 KPC tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce jawnej, spółce partnerskiej, spółce komandytowej lub spółce komandytowo-akcyjnej sąd nadaje klauzulę wykonalności przeciwko wspólnikowi ponoszącemu odpowiedzialność bez ograniczenia całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, jak również wtedy, gdy jest oczywiste, że egzekucja ta będzie bezskuteczna.

Zatem, wierzyciel zamierzający przeprowadzić egzekucję z majątku wspólnika spółki jawnej, będzie musiał wystąpić do właściwego sądu z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko temu wspólnikowi. Do wniosku należy załączyć tytuł egzekucyjny przeciwko spółce, odpis z KRS wskazujący, że dłużnik ma status wspólnika oraz przedstawić dowody na potwierdzenie bezskuteczności egzekucji z majątku spółki bądź wskazujące, iż jest oczywiste, że egzekucja z jej majątku okaże się bezskuteczna (np. postanowienie komornika sądowego o umorzeniu postępowania egzekucyjnego wobec bezskuteczności egzekucji, ale także zawiadomienie w trybie 827 KPC “wysłuchanie wierzyciela przed umorzeniem postępowania egzekucyjnego”). Jeśli wniosek wierzyciela spełnia warunki formalne, sąd nada klauzulę wykonalności przeciwko wspólnikowi spółki jawnej i na podstawie takiego tytułu wykonawczego wierzyciel może wszcząć postępowanie egzekucyjne co do majątku osobistego wspólnika spółki jawnej.

Utrata statusu wspólnika spółki jawnej a odpowiedzialność za zobowiązania spółki

W analizowanym przepisie art. 778 KPC mowa jest o odpowiedzialności wspólnika w razie gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Pojęcie “wspólnik” wg Sądu Najwyższego w art. 778 KPC zostało użyte w znaczeniu konkretnym. Oznacza ono osobę ponoszącą odpowiedzialność za konkretne zobowiązanie spółki jawnej, stwierdzone wystawionym przeciwko niej tytułem egzekucyjnym. W tym ujęciu dopuszczalne będzie nadanie klauzuli wykonalności przeciwko każdej osobie, która ponosi odpowiedzialność za konkretne zobowiązanie spółki, tzn. miała status wspólnika w momencie jego powstania bądź też ponosi za nie odpowiedzialność jako nabywca ogółu praw i obowiązków wspólnika (art. 10 § 3 KSH) bądź osoba przystępująca do istniejącej spółki jawnej (art. 32 KSH)2.

Czy zatem można dochodzić roszczeń spółki jawnej od osoby, która utraciła statusu wspólnika tej spółki?

W świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego – nie. Wyrokiem z dnia 3 października 2017 roku, sygn. akt SK 31/15 Trybunał Konstytucyjny orzekł, iż art. 778 KPC w zakresie w jakim dopuszcza nadanie przez sąd tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce jawnej, klauzuli wykonalności przeciwko byłemu wspólnikowi tej spółki, niebędącemu już wspólnikiem w chwili wszczęcia postępowania w sprawie, w której wydany został tytuł egzekucyjny przeciwko spółce jawnej, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji RP. Przepis ten natomiast stanowi przywilej dla wierzyciela spółki osobowej. Jednakże w procesie przeciwko spółce, były wspólnik nie bierze udziału, stąd nadanie przeciwko niemu klauzuli wykonalności prowadziłoby do pozbawienia go prawa do sądu. Dlatego też nie można nadać przeciwko takiemu wspólnikowi klauzuli wykonalności na tytuł egzekucyjny wydany przeciwko spółce3.

Art. 45 ust. 1 Konstytucji RP statuuje tzw. prawo do sądu. Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu analizowanego orzeczenia, artykuł ten stanowi wskazówkę dla ustawodawcy, aby prawem do sądu objąć możliwie szeroki zakres spraw i wykluczona jest jego wykładnia zawężająca. Na prawo do sądu składają się: prawo do uruchomienia postępowania sądowego, prawo do odpowiednio ukształtowanej procedury sądowej, zgodnie z zasadami sprawiedliwości, jawności i dwuinstancyjności, prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia, prawo do odpowiedniego ukształtowania ustroju i organizacji organów sądowych.

W art. 77 ust. 2 Konstytucji RP został z kolei wyrażony zakaz zamykania drogi do sądu. Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny, norma ta zabrania zamykania drogi sądowej dla konstytucyjnie gwarantowanych wolności i praw oraz ma charakter bezwzględny. Norma ta znajdzie zastosowanie w dwóch sytuacjach: gdy ustawa wyłącza wprost prawo do postępowania przed sądem, a także wtedy gdy pomimo wyraźnego wyłączenia przepis ustawy lub znajdująca się w niej luka prawna prowadzą do identycznego rezultatu4.

Odpowiednie stosowanie przepisu do wspólników innych spółek osobowych

Z uwagi na fakt, że Trybunał Konstytucyjny związany jest zakresem zaskarżenia skargi konstytucyjnej, nie mógł odnieść się do sytuacji prawnej pozostałych rodzajów wspólników osobowych spółek handlowych. Jednakże, poglądy doktryny wskazują na analogię do sytuacji wspólników spółki jawnej. A zatem, wykładając treść art. 778 KPC w odniesieniu do pozostałych kategorii wspólników handlowych spółek osobowych, należy uwzględnić także wykładnię tego przepisu wynikającą ze stanowiska wyrażonego w analizowanym wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Przyjęcie odmiennego stanowiska prowadziłoby do różnicowania pozycji wspólników pozostałych osobowych spółek handlowych sprzecznego z podstawowym poczuciem sprawiedliwości.

***

1 W.Matysiak, Zasady dochodzenia roszczeń od wspólników handlowej spółki osobowej. Glosa do wyroku TK z dnia 31 października 2017 r., SK 31/15.

2 Uzasadnienie uchwały SN  z dnia 04 września 2009 roku, sygn. akt III CZP 52/09.

3 A.Partyk, Nie nadaje się klauzuli wykonalności w odniesieniu do byłych wspólników spółki. Opubl. LEX/el. 2018.

4 W.Matysiak, Zasady dochodzenia roszczeń od wspólników handlowej spółki osobowej. Glosa do wyroku TK z dnia 31 października 2017 r., SK 31/15.