Zmiany procedury cywilnej obowiązujące od 7.11.2019

PRZECIWDZIAŁANIE NADUŻYCIU PRAWA PROCESOWEGO

Praktyka sądowa zna liczne narzędzia obstrukcji procesowej, takie jak choćby wnoszenie szeregu podobnych wniosków o wyłączenie sędziego czy łańcucha bezzasadnych zażaleń wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych. Nie ulega wątpliwości, że obecny system prawny wymagał wprowadzenia konkretnych środków mogących przeciwdziałać tego rodzaju zachowaniom.

Nadużycie prawa procesowego ma być zwalczane poprzez następujące instrumenty prawne: 

1. Wprowadzenie klauzuli generalnej, stanowiącej iż z uprawnienia przewidzianego w przepisach postępowania stronom i uczestnikom postępowania nie wolno czynić użytku niezgodnego z celem, dla którego je ustanowiono (nadużycie prawa procesowego). 

Sankcje możliwe do zastosowania wobec strony nadużywającej mają charakter wyłącznie proceduralny i mogą polegać na:

• skazaniu na grzywnę,
• nałożeniu obowiązku zwrotu kosztów w części większej, niż wskazywałby wynik sprawy, a nawet zwrotu kosztów w całości – odpowiednio do spowodowanej tym nadużyciem prawa  procesowego zwłoki w jej rozpoznaniu i niezależnie od wyniku sprawy,
• na wniosek strony przeciwnej – przyznaniu od strony nadużywającej podwyższonych kosztów procesu, a także podwyższeniu stopy zasądzonych odsetek.

2. Możliwość oddalenia powództwa oczywiście bezzasadnego na posiedzeniu niejawnym bez wzywania do uzupełniania braków formalnych i doręczenia odpisu pozwu stronie przeciwnej wraz z odpowiednią regulacją dotyczącą wniesienia oczywiście bezzasadnej apelacji. 

3. Pozostawienie w aktach sprawy, bez dalszych czynności, pism wnoszonych jedynie dla zwłoki w postępowaniu (chyba że okoliczności sprawy wykluczają tę ocenę):

• drugiego i dalszych zażaleń wniesionych przez tę samą stronę na to samo postanowienie,
• wniosku o wyłączenie sędziego, opartego wyłącznie na okolicznościach związanych z rozstrzygnięciem przez sąd o dowodach, i złożonego po raz kolejny co do tego samego sędziego z powołaniem tych samych okoliczności,
• drugiego i dalszych wniosków o sprostowanie, uzupełnienie, wykładnię wyroku złożonych przez tę samą stronę co do tego samego wyroku,
• ponownego wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, opartego na tych samych okolicznościach (zamiast dotychczasowego odrzucenia).

PRZYGOTOWANIE SPRAWY DO ROZPOZNANIA

Novum w organizacji postępowania cywilnego stanowi posiedzenie przygotowawcze oraz plan rozprawy. Włączenie stron w aktywny proces organizacji postępowania i planowania rozwiązania ich konfliktu prawnego, winno w ocenie ustawodawcy przede wszystkim skrócić czas postępowania w sądzie cywilnym. O szczegółach tych instytucji postępowania przygotowawczego przeczytasz tutaj: https://dsklegal.pl/artykuly/organizacja-postepowania-wedlug-nowelizacji-procedury-cywilnej/.

ZMIANY PRZEPISÓW O DOWODACH

Nieodłącznym elementem eliminacji przewlekłości postępowań jest systematyzacja i uściślenie regulacji dotyczących postępowania dowodowego, przewidziane przez ustawodawcę w następujący sposób.

1. Zastąpienie nieostrego pojęcia okoliczności faktycznych jednoznacznym pojęciem faktów.

2. Wprowadzenie obok faktów znanych sądowi z urzędu – które to nie wymagają dowodu –  kategorii faktów, o których informacja jest powszechnie dostępna.

3. Obowiązek wyszczególnienia faktów, którym strona zaprzecza – ukrócenie praktyki zaprzeczania wszelkim twierdzeniom strony przeciwnej za wyjątkiem wyraźnie przyznanych, poszerzającej zakres faktów podlegających dowodzeniu na niemal całokształt (z wyjątkiem tych kilku przyznanych) twierdzeń strony przeciwnej.

4. Uściślenie wymagań wobec wniosku dowodowego – obowiązek wyszczególnienia faktów, które mają zostać wykazane danym dowodem, pociągające za sobą zmianę obligatoryjnej treści postanowienia o dopuszczeniu dowodu.

5. Rozszerzenie możliwości złożenia przez świadka zeznań na piśmie, przewidzianej dotychczas tylko w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń, na całe sądowe postępowanie cywilne.

6. Uchylenie zakazu łączenia ról świadka i biegłego w postępowaniu uproszczonym (tzw. świadek-ekspert).

UZASADNIANIE WYROKÓW I POSTĘPOWANIA ODWOŁAWCZE 

W obliczu nadmiernego obciążenia sądów i sędziów istotna w praktyce staje się zmiana regulacji oczywiście niekorzystnych dla sprawności postępowania, zbędnie zwiększających nakład pracy sędziego, realizowana w szczególności poprzez poniższe zmiany.

1. Odstąpienie od odczytania sentencji i podania zasadniczych powodów rozstrzygnięcia w przypadku, gdy nikt nie stawi się na ogłoszenie wyroku. Sentencję należy jednak odczytać, jeżeli będzie wygłaszane uzasadnienie wyroku.

2. Wprowadzenie wymogu zwięzłości uzasadnienia rozumianego jako brak potrzeby powtarzania treści dokumentów zawartych w aktach oraz treści orzeczeń sądowych.

3. Konieczność wskazania we wniosku o pisemne uzasadnienie wyroku, czy ma ono dotyczyć całości wyroku czy jego części, w szczególności poszczególnych objętych nim rozstrzygnięć.

4. W przypadku niemożności sporządzenia pisemnego uzasadnienia wyroku w terminie dwóch tygodni, prezes sądu może przedłużyć ten termin na czas oznaczony. W takim przypadku termin do wniesienia apelacji przedłuża się do trzech tygodni. 

5. Brak apelacji wprost jako konsekwencja wprowadzenia opłaty od wniosku o sporządzenie pisemnego uzasadnienia wyroku.

6. W przypadku uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania co do zasady sąd rozpoznaje ją w tym samym składzie. Cel przyświecający ustawodawcy, aby skutki swoich błędów w postaci dodatkowego nakładu pracy poniósł ten sędzia, który je popełnił, co ma stanowić motywację do starannego prowadzenia postępowania, budzi jednak poważne wątpliwości pod względem konstytucyjności tego przepisu. 

7. Nowa regulacja postępowania zażaleniowego i katalogu rozstrzygnięć, od których służy zażalenie, a także zmiany określenia katalogu orzeczeń referendarza, od których służy skarga.

POSTĘPOWANIE W SPRAWACH GOSPODARCZYCH

Odrębne postępowanie w sprawach gospodarczych wprowadzone do Kodeksu postępowania cywilnego w dniu 1 października 1989 roku, a następnie zniesione ustawą z dnia 16 września 2011 roku, powraca w zmienionej formie. 

Dotychczas sądy gospodarcze rozpoznawały sprawy gospodarcze w „zwykłym” postępowaniu, jednakże taki tryb sądowego rozwiązywania sporów gospodarczych nie zapewnił szybszego rozstrzygania spraw. Z danych statystyki sądowej Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że przeciętny czas trwania postępowania w sprawach rejestrowanych w repertoriach GC wzrósł z 9,1 miesiąca do 15,7 miesiąca w sądach okręgowych i z 6,4 miesiąca do 14,1 miesiąca w sądach rejonowych.

Profesjonalizm stron postępowania w sprawie gospodarczej stanowi dla ustawodawcy uzasadnienie dla zaostrzenia rygorów w tym postępowaniu poprzez:

• ograniczenia czasowe w powoływaniu twierdzeń i dowodów,
• niedopuszczalność powództwa wzajemnego,
• a także w postaci umowy dowodowej stron w przedmiocie wyłączenia przeprowadzenia określonych dowodów w postępowaniu w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy.

Strona, która jest przedsiębiorcą będącym osobą fizyczną, może złożyć wniosek o rozpoznanie sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym. 

POZOSTAŁE OGÓLNE USPRAWNIENIA POSTĘPOWANIA

O nowych zasadach utrwalania czynności sądu pisaliśmy już tutaj: https://dsklegal.pl/artykuly/nowe-zasady-utrwalania-czynnosci-sadu/. Poniżej przedstawiamy pozostałe najistotniejsze zmiany mające zmierzać do usprawnienia postępowania.

1. W sprawach przeciwko konsumentom wyłączenie możliwości skorzystania z właściwości przemiennej – powództwo należy wytoczyć przed sąd właściwy ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego. W praktyce zmiana ta, w połączeniu z obowiązkiem badania przez sąd właściwości z urzędu w każdym stanie sprawy, może znacznie wydłużyć postępowanie o czynności związane z przekazaniem akt i zapoznaniem się ze sprawą przez nowego sędziego, co dotyczy również spraw będących w toku. 

2. W sprawach wszczętych od dnia 7 listopada 2019 roku od zasądzonych kosztów procesu należą się odsetki ustawowe za opóźnienie liczone od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty. 

3. Możliwość nałożenia wyższych kosztów procesu w przypadku nieusprawiedliwionego niestawiennictwa strony wezwanej do osobistego stawiennictwa na rozprawie.

4. Pozytywnie należy ocenić wprowadzenie obowiązku wskazania przez sąd przyczyn zwrotu pisma złożonego przez profesjonalnego pełnomocnika.

5. Uprzedzanie stron przez sąd o możliwej kwalifikacji roszczenia i prawdopodobnym wyniku sprawy.

6. Możliwość złożenia sądowi zgodnego oświadczenia przez pełnomocników stron o zamiarze wzajemnego elektronicznego doręczenia odpisów pism.

7. Wprowadzenie instytucji doręczania pism przez komorników sądowych, która na chwilę obecną rodzi wiele znaków zapytania co do praktycznego funkcjonowania. 

8. Sąd umorzy wszystkie postępowania, które są zawieszone w chwili wejścia w życie omawianej noweli, z powodu braku podania adresu przez powoda, jeśli w ciągu trzech miesięcy (tj. do dnia 7 lutego 2020 roku) powód nie wniesie o podjęcie zawieszonego postępowania, chyba że na podstawie przepisów dotychczasowych można umorzyć wcześniej.

9. Analogicznie, do dnia 7 maja 2020 roku należy złożyć wniosek o podjęcie postępowań zawieszonych na zgodny wniosek stron. 

PRZEPISY NOWE A PRZEPISY DOTYCHCZASOWE

Mając na uwadze, iż celem nowelizacji jest usprawnienie postępowań przed sądami cywilnymi, również w sprawach będących w toku, zgodnie z przyjętą w prawie cywilnym zasadą, że przepisy procedury „chwytają sprawę w locie”, do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem 7 listopada 2019 roku stosuje się przepisy w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą, z określonymi wyjątkami. Ponadto wskazuje się, że czynności dokonane przed wejściem w życie nowelizacji z zachowaniem dotychczasowych przepisów zachowują walor prawny. Przepisy przejściowe i dostosowujące w wielu aspektach pozostawiają jednak istotne wątpliwości, skutkujące niepewnością stosowania prawa.