Rzeczpospolita | Prawo łowieckie - Jak się pozbyć dzików z miasta?

W wielu polskich miastach pojawia się leśna zwierzyna, szczególnie dziki. Powstają wątpliwości, co można zrobić, aby temu zapobiec i jakie kroki mogą podjąć jednostki samorządu terytorialnego, aby przeciwdziałać temu zjawisku. Powszechne jest, że mieszkańcy zgłaszają bezpośrednio do gmin przypadki pojawienia się zwierzyny, szczególnie w bliskiej odległości od swoich domów. I oczekują pomocy.

Wbrew powszechnemu przekonaniu, zadaniem własnym gmin jest jednak wyłącznie zapobieganie bezdomności zwierząt i zapewnienie opieki bezpańskim zwierzętom oraz ich wyłapywanie (zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o ochronie zwierząt). Zwierzęta bezdomne to zwierzęta domowe lub gospodarskie, które uciekły, zabłąkały się lub zostały porzucone przez człowieka, a nie ma możliwości ustalenia ich właściciela lub innej osoby, pod której opieką trwale dotąd pozostawały. Zadanie to nie obejmuje zatem obowiązku reagowania w przypadku zwierząt łownych (w tym dzików), do których stosuje się przepisy ustawy Prawo łowieckie.

Zwierzęta łowne – kto za nie odpowiada?

Zgodnie z art. 2 Prawa łowieckiego zwierzęta łowne w stanie wolnym, jako dobro ogólnonarodowe, stanowią własność Skarbu Państwa. Definicję zwierząt łownych można z kolei znaleźć w rozporządzeniu z 11 marca 2005 r. w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych i należą do nich m. in. sarna, dzik, jeleń, lis, kuna czy borsuk. Co istotne, przepisy odróżniają pojęcia “zwierząt łownych” od “zwierząt dzikich”. Zgodnie z art. 4 pkt 21 ustawy o ochronie zwierząt (u.o.z.) przez zwierzęta wolno żyjące (dzikie) rozumie się zwierzęta nieudomowione żyjące w warunkach niezależnych od człowieka.

W art. 21 u.o.z. wskazano zaś, że zwierzęta żyjące w stanie wolnym są dobrem ogólnonarodowym i należy im zapewnić odpowiednie warunki do życia oraz swobodnego bytowania. Od tej zasady przewidziano jednak wyjątek – gdy zwierzęta stwarzają poważne zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, bądź dla gospodarki, w tym także łowieckiej. W takich sytuacjach dopuszczalne jest podejmowanie działań zmierzających do ograniczenia ich populacji (art. 33a ust. 1 u.o.z.).

Odstrzał zwierzyny – kiedy jest możliwy?

Kwestie odstrzału dzików reguluje art. 45 ustawy Prawo łowieckie, zgodnie z którym do przeprowadzenia odstrzału zwierzyny konieczne jest spełnienie następujących przesłanek:

wystąpienie nadmierne zagęszczenie zwierzyny;
spowodowanie zagrożenie trwałości lasów w związku ze zbyt dużą liczbą zwierzyny;
uzyskanie upoważnienia dyrektora regionalnej dyrekcji Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe;
wydanie opinii przez Polski Związek Łowiecki;
wydanie decyzji administracyjnej nadleśniczego nakazującej dzierżawcy lub zarządcy obwodu łowieckiego wykonanie odłowu lub odstrzału redukcyjnego zwierzyny.

Cała procedura wymaga zatem przeprowadzenia konsultacji, a co za tym idzie, zajmuje dużo czasu. Co istotne jednak, przepis ten nie wskazuje gminy jako podmiotu odpowiedzialnego za podjęcie decyzji w tym zakresie.

Ze względu na obecność afrykańskiego pomoru świń (ASF) na terenie kraju, aktualne regulacje i zalecenia całkowicie zabraniają usypiania, odławiania oraz przemieszczania dzików z obszarów miejskich do środowisk leśnych. Przepisy te wprowadzają ścisłe ograniczenia, uniemożliwiające podejmowanie jakichkolwiek działań polegających na przenoszeniu dzików poza miejsce ich bytowania w mieście.

Decyzję może podjąć starosta

Zgodnie zaś z art. 43 ust. 3 ustawy Prawo łowieckie, gdy zwierzyna powoduje szczególne zagrożenie w prawidłowym funkcjonowaniu obiektów produkcyjnych i użyteczności publicznej, starosta, w porozumieniu z Polskim Związkiem Łowieckim, może wydać decyzję o odłowie, odłowie wraz z uśmierceniem lub odstrzale redukcyjnym zwierzyny. Na uwagę zasługuje kwestia porozumienia z Polskim Związkiem Łowieckim. W orzecznictwie podkreśla się, że oznacza to, że “oba współdziałające organy muszą wypracować wspólne stanowisko co do rozstrzygnięcia w zakresie okoliczności wymagających uzgodnienia. Zakres uzgodnienia, którego dokonuje organ uzgadniający, obejmuje zwykle, o ile ustawodawca nie postanowi inaczej, treść decyzji, jaką ma wydać organ prowadzący postępowanie główne, a stanowisko zajęte przez organ uzgadniający przesądza o treści decyzji, która jest wydawana przez organ decydujący” (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z 30 czerwca 2020 r., sygn. akt II SA/Go 53/20).

Przedstawiciele doktryny zwracają też uwagę na fakt, że przy odstrzałach redukcyjnych należy uwzględnić art. 8 ust. 2 ustawy, który dotyczy redukcji zwierzyny w parkach narodowych i rezerwatach przyrody zgodnie z obowiązującymi okresami ochronnymi i kryteriami selekcji. Takiej wskazówki nie zawiera art. 45 ust. 3 ustawy, dlatego zgodnie z wykładnią literalną należy wskazać, iż redukcja na podstawie powołanego przepisu jest wykonywana w każdym czasie bez zachowania okresów ochronnych i kryteriów selekcji.

Czyje jest to zadanie?

Przedstawiciele miast niebędących siedzibami powiatów wskazują, że to w starostowie wydawane są decyzje o odłowie, odłowie wraz z uśmierceniem lub odstrzale redukcyjnym zwierzyny.

Z uwagi na to, że zadania gminy nie obejmują kwestii redukcji zwierzyny, w orzecznictwie sądów administracyjnych podkreśla się, że istnieje luka prawna w zakresie opieki nad dzikimi zwierzętami przebywającymi incydentalnie na terenach miejskich. Wskazano, że wykładnia art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy o samorządzie gminnym (u.s.g.) przemawia za możliwością udzielania pomocy dzikim zwierzętom przez gminę. Sądy uznają zaś, że działania interwencyjne wobec dzikich zwierząt mogą mieścić się w katalogu zadań własnych gminy, ale nie dotyczy to zwierząt łownych, które są własnością Skarbu Państwa (tak m. in. w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 23 maja 2024 r., sygn. akt V SA/Wa 858/24; cyt. za wyrokiem NSA z 29 kwietnia 2025 r., sygn. I GSK 1499/24).

Co za tym idzie, gmina nie może zlecać bądź finansować odłowu czy odstrzału dzików, bowiem wydatki takie są kwestionowane przez Regionalne Izby Obrachunkowe. Przykładowo, RIO w Krakowie w piśmie z 14 września 2023 r. (znak WIAS.710.39,2023) wyjaśniła, że „z orzecznictwa sądów administracyjnych wynika, że kompetencje starosty określone w art. 45 ust. 3 ustawy Prawo łowieckie do wydawania decyzji o odłowie lub odstrzale redukcyjnym zwierzyny stanowią administrację z zakresu łowiectwa sprawowaną przez samorząd powiatowy, a tym samym są zadaniami z zakresu administracji rządowej, które powinny być finansowane z dotacji celowej z budżetu państwa”.

Gdy dziki stanowią realne zagrożenie, gmina czy też miasto na prawach powiatu, mogą wystąpić do starosty o wydanie decyzji zezwalającej na odstrzał redukcyjny, zgodnie z art. 45 ust. 3 ustawy Prawo łowieckie. Niezależnie od tego, gmina może prowadzić działania edukacyjne oraz akcje informacyjne dla mieszkańców dotyczące zakazu dokarmiania dzików, czy zabezpieczenia śmietników, aby ograniczać pojawianie się dzików w przestrzeni miejskiej.

Starostwa z kolei zwracają uwagę, że dokonanie odstrzałów dzików nie stanowi ich zadania własnego, ale jest zlecone przez administrację rządową. To kluczowe, z punktu widzenia tego, kto ponosi koszty jego realizacji. Jeżeli mamy do czynienia z zadaniem własnym powiatu, koszty zadania realizowane są z budżetu powiatu. Jeżeli to zadanie zlecone, koszt jego realizacji powinien być finansowany z budżetu państwa.

Co na to sądy administracyjne?

W orzecznictwie wskazuje się, że art. 45 ust. 3 Prawa łowieckiego wprost stanowi podstawę do wydawania przez starostę decyzji w ramach wykonywania zadań z zakresu administracji rządowej (tak m. in. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 15 czerwca 2016 r., sygn. akt II GSK 2198/14). Podkreśla się ponadto, że ustawa
o samorządzie powiatowym nie wymienia odstrzału w zadaniach własnych powiatu (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 17 grudnia 2024 roku, sygn. akt I SA/Kr 1430/24), co potwierdza tezę, że choć decyzję podejmuje starosta, to koszt realizacji powinien być sfinansowany z budżetu państwa (tak również postanowienie NSA z 17 października 2018 r., sygn. akt II OW 113/18, wyrok NSA z 15 czerwca 2016 r., sygn. akt II GSK 2198/14).

Kto odpowiada za szkody wyrządzone przez dziki?

W art. 126 ust. 1 u.o.p. wymieniono gatunki zwierząt, za których szkody odpowiada Skarb Państwa – należą do nich żubry, wilki, rysie, niedźwiedzie i bobry. W przypadku dzików, odpowiedzialność jest uzależniona od miejsca powstania szkody i ponosi ją dzierżawca lub zarządca obwodu łowieckiego albo Skarb Państwa. Zgodnie z art. 46 ust. 1. ustawy Prawo łowieckie, dzierżawca lub zarządca obwodu łowieckiego jest obowiązany do wynagradzania szkód wyrządzonych: w uprawach i płodach rolnych przez dziki, łosie, jelenie, daniele i sarny; oraz przy wykonywaniu polowania. Z kolei na podstawie art. 50 ust. 1, Skarb Państwa odpowiada za szkody, o których mowa w art. 46 ust. 1, wyrządzone przez zwierzęta łowne objęte całoroczną ochroną. Natomiast na mocy ust. 1b, Skarb Państwa odpowiada za szkody wyrządzone przez zwierzęta łowne, o których mowa w art. 46 ust. 1 pkt 1, na obszarach niewchodzących w skład obwodów łowieckich.