Czy planowane zmiany w elektronicznym postępowaniu upominawczym przyspieszą rozpoznawanie spraw?

Aktualny stan prawny

W obecnie obowiązującym stanie prawnym, w przypadku braku podstaw do wydania nakazu zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym sąd przekazuje sprawę do sądu według właściwości ogólnej. Jednakże w razie złożenia przez powoda wraz z pozwem wniosku o umorzenie postępowania w przypadku stwierdzenia braku podstaw do wydania nakazu zapłaty, sąd umarza postępowanie, orzekając o kosztach jak przy cofnięciu pozwu.

Jeśli doręczenie nakazu zapłaty wydanego w elektronicznym postępowaniu upominawczym nie jest możliwe  z uwagi na fakt, że miejsce pobytu pozwanego nie jest znane albo gdyby doręczenie mu nakazu nie mogło nastąpić w kraju, sąd uchyla nakaz zapłaty i przekazuje sprawę do rozpoznania przez sąd właściwości ogólnej pozwanego.

Również w razie złożenia przez pozwanego sprzeciwu, nakaz zapłaty traci moc w całości, a sąd przekazuje sprawę do sądu według właściwości ogólnej.

Po przekazaniu sprawy do sądu właściwości ogólnej powód jest wzywany do wykazania umocowania, o ile sąd sam nie może stwierdzić umocowania na podstawie wykazu albo innego rejestru. W przypadku nieusunięcia braków formalnych pozwu postępowanie jest umarzane.

W praktyce bardzo często zdarza się, że sprawy skierowane do rozpoznania w trybie elektronicznego postępowania upominawczego są przekazywane do sądu właściwości ogólnej z uwagi na stwierdzenie braku podstaw, bez przedstawienia żadnego uzasadnienia. Konieczność dostosowania pozwu złożonego w elektronicznym postępowaniu upominawczym do wymogów, którym powinno odpowiadać pismo procesowe inicjujące postępowanie, zwykłe skutkuje rezygnacją z uzupełniania braków formalnych przez podmioty masowo dochodzące swoich roszczeń. Przy ogromnej ilości kierowanych spraw czynności te mogą być bowiem czasochłonne, dlatego bardziej opłacalne jest ponowne skierowanie pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym, co powoduje dalsze obciążenie sądu rozpoznającego sprawy w elektronicznym postępowaniu upominawczym. 

Co ma się zmienić?

Główną ideą proponowanej zmiany jest założenie, że elektroniczne postępowanie upominawcze ma być sposobem na tańsze i szybsze uzyskanie tytułu wykonawczego w sprawach oczywistych. Wskazuje się, że dotychczas cel ten nie był osiągany, a samo postępowanie elektroniczne stanowiło niejako część postępowania zwykłego.

Autorzy projektu zakładają, że elektroniczne postępowanie upominawcze powinno się kończyć uprawomocnieniem nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, a w wyjątkowych przypadkach, jeśli nakazu zapłaty nie da się wydać albo wydany utraci moc wskutek uchylenia albo zaskarżenia- postępowanie powinno zostać umorzone (względnie pozew powinien zostać odrzucony). Powyższe znajduje odzwierciedlenie w projektowanym brzmieniu art. 505³³ kpc (W przypadku braku podstaw do wydania nakazu zapłaty sąd umarza postępowanie) i art. 505³⁶ kpc (W przypadku wniesienia sprzeciwu sąd umarza postępowanie w zakresie, w którym nakaz zapłaty utracił moc), a także uchyleniu art. 505³² § 4 kpc (Wraz z pozwem powód może złożyć wniosek o umorzenie postępowania w przypadku braku podstaw do wydania nakazu zapłaty lub uchylenia nakazu zapłaty).

Proponuje się również, żeby w przypadku umorzenia elektronicznego postępowania upominawczego, każda ze stron ponosiła koszty procesu związane ze swoim udziałem w sprawie (proj. art. 505³⁷ § 1 kpc). Ze względu na charakter postanowienia o umorzeniu wydanego na skutek nieuzupełnienia braków formalnych pozwu, trudno jednoznacznie wskazać stronę, która wygrała sprawę. Jeśli powód zdecyduje się ponownie wytoczyć powództwo o to samo roszczenie, sąd rozpoznający sprawę (na wniosek strony) rozstrzygnie także o obowiązku zwrotu kosztów poniesionych w związku z poprzednio zainicjowanym elektronicznym postępowaniem upominawczym.  

Nowelizacja zakłada także, iż w przypadku umorzenia elektronicznego postępowania upominawczego i wniesienia przez powoda pozwu przeciwko pozwanemu o to samo roszczenie w terminie trzech miesięcy od dnia wydania postanowienia w postępowaniu innym niż elektroniczne, skutki prawne, które ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa, nastąpią z dniem wniesienia pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym (proj. art. 505³⁷ § 2 kpc).

Projektowane przepisy przewidują również specjalny tryb postępowania w razie niemożności doręczenia nakazu zapłaty. Jeżeli pozwany nie odebrał nakazu zapłaty, a w sprawie nie doręczono mu wcześniej żadnego pisma i nie będą miały zastosowania przepisy szczególne przewidujące skutek doręczenia, nakaz zapłaty będzie uznany za doręczony, o ile adres, pod którym pozostawiono zawiadomienia, będzie zgodny z adresem pozwanego ujawnionym w rejestrze PESEL. Natomiast jeżeli po wydaniu nakazu zapłaty okaże się, że nie można go doręczyć pozwanemu w kraju, sąd z urzędu uchyla nakaz zapłaty i umarza postępowanie, chyba że powód w wyznaczonym terminie, nie dłuższym od niż miesiąc, usunie przeszkodę w doręczeniu nakazu zapłaty.

Ocena projektowanych zmian

Zaproponowane przez projektodawcę zmiany w zakresie elektronicznego postępowania upominawczego mogą niestety przynieść skutek odwrotny niż zakładano. Zamiast usprawnienia postępowania i funkcjonowania e-sądu, postępowania mogą ulec nawet wydłużeniu. 

Część podmiotów, które masowo dochodzą roszczeń, zdecyduje się na rezygnację z tego trybu. Szybciej, skuteczniej i taniej będzie bowiem wytoczyć powództwo w trybie zwykłym, co z kolei może skutkować nadmiernym obciążeniem sądów cywilnych i wydłużeniem oczekiwania na rozstrzygnięcie sprawy. Problematyczne dla sądów może okazać się także ustalenie czy powód wystąpił z tym samym czy z nowym żądaniem, chociaż wszystkie twierdzenia i dowody powinny przecież zostać powołane przez powoda w kolejnym pozwie, zgodnie z zasadą rozkładu ciężaru dowodu. Z punktu widzenia powoda, niezwykle istotnym będzie wykazanie, że skutecznie wytoczył powództwo w elektronicznym postępowaniu upominawczym, aby móc powoływać się na skutki prawne z tym związane (m.in. przerwanie biegu przedawnienia roszczenia).

Wskazuje się także, iż wszelkie zmiany przepisów regulujących postępowanie elektroniczne wiążą się z koniecznością dostosowania systemu informatycznego do planowanych zmian. Wprowadzane modyfikacje, nawet te najdrobniejsze, negatywnie oddziałują na funkcjonowanie systemu. Planowane zmiany powinny więc zostać gruntownie przygotowane i przetestowane, aby nie doprowadziły do długotrwałej niedostępności systemu.

Projektowane przepisy nie regulują również kwestii zwrotu opłaty od pozwu złożonego w elektronicznym postępowaniu upominawczy. Jak wskazuje się w opinii do nowelizacji, wyrażonej przez Prezesa Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie, w praktyce może to skutkować składaniem wniosków o zwrot opłaty przez powodów, co będzie generowało konieczność podjęcia kolejnych czynności przez sąd.

Czy i w jakim brzmieniu ostatecznie ustawa nowelizująca zostanie przyjęta okaże się w niedalekiej przyszłości. Po wejściu w życie projektowanych zmian będzie jasne, czy zasadne są wątpliwości i obawy wyrażane przez przedstawicieli środowiska prawniczego co do skutków, jakie przyniesie omawiana nowelizacja.